SENIOR INTER TELANGANA SANSKRIT STUDY MATERIAL / సీనియర్ ఇంటర్ సంస్కృతం మెటీరియల్
SENIOR INTER
TELANGANA
SANSKRIT STUDY
MATERIAL
SECOND YEAR SANSKRIT
QUESTION PAPER PATTERN
I. श्लोकस्य प्रतिपदार्थभावयोः लेखनम् 1 out of 2 6 Marks
II. निबन्धप्रश्नाः । (पद्यभागात्) 1 out of 2 6 Marks
III. निबन्धप्रश्नाः । (गद्यभागात्) 1 out of 2 6 Marks
IV. प्रश्नाः ( उपवाचकात्) 2 out of 4 8 Marks
V. सन्दर्भसहितव्याख्याः । (पद्यभागात्) 2 out of 4 6 Marks
VI. सन्दर्भसहितव्याख्याः । (गद्यभागात्) 2 out of 4 6 Marks
VII. लघुसमाधानप्रश्नाः । (पद्यभागात् ) 2 out of 4 6 Marks
VIII. लघुसमाधानप्रश्नाः । गद्यभागात् ) 2 out of 4 6 Marks
IX. एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः । (पद्यभागात् ) 5 out of 5 5 Marks
X. एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः । गद्यभागात् ) 5 out of 5 5 Marks
XI. पत्रलेखनम् 1 out of 2 5 Marks
XII. सन्धिनामनिर्देशसहितं पदसन्धानम् । 4 out of 8 8 Marks
XIII. सन्धिनामनिर्देशसहितं पदविघटनम् । 4 out of 8 8 Marks
XIV.शब्दरूपाणि | 2 out of 3 8 Marks
XV. समासाः । 3 out of 6 6 Marks
XVI. वाक्यशुद्धीकरणम् । 5 out of 5 5 Marks
2022-2023
.png)
1. प्रतिपदार्थ श्लोकाः 1 X6X6 = 6 M
WORD TO WORD MEANINGS
साधुवर्तनम्
- विविधग्रन्धेभ्यः
1. छायां कुर्वन्ति चान्यस्य स्वयं तिष्टन्ति चातपे ।
फलन्ति च परार्थाय पादपा इव सज्जना: ||
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.
पदविभागः- छायाम्, कुर्वन्ति, च, अन्यस्य, स्वयं, तिष्ठन्ति, च, आतपे, फलन्ति, च, परार्थाय (पर + अर्थाय)पादपाः, इव, सज्जनाः ।
अन्वयक्रमः- पादपाः स्वयं आतपे तिष्टन्ति अन्यस्य छायाम् कुर्वन्ति फलन्ति सज्जना: पादपाः इव परार्थाय फलन्ति |
प्रतिपदार्थः-
पादपाः = వృక్షములు
स्वयं = తాము స్వయముగా
आतपे = ఎండలో
तिष्टन्ति = ఉంటున్నవై
अन्यस्य = పరులకు (ఇతరులకు)
छायाम् = నీడను
कर्वन्ति = చేయుచున్నవి (ఇచ్చుచున్నవి)
फलन्ति = పండ్లను ఇచ్చుచున్నవి
सज्जना: = సజ్జనులు (మంచివారు)
पादपाः इव = చెట్లవలె
परार्थाय = ఇతరుల మేలుకై
फलन्ति = ఫలించుచున్నారు (ఫలితమునిచ్చుచున్నారు)
भावः- వృక్షములు తాము స్వయముగా ఎండ వేడిమిని భరించుచు, ఇతరులకు నీడను మరియు తీయనిఫలములను ఇచ్చుచున్నవి. అట్లే సజ్జనులైనవారు నిరంతరము తాము శ్రమించుచు, ఇతరుల మేలుకై పాటుపడెదరు.
छायां कुर्वन्ति चान्यस्य स्वयं तिष्ठन्ति चातपे |
फलन्ति च परार्थाय पादपा इव सज्जना: ॥
कविपरिचयः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.
पदविभागः- छायाम्, कुर्वन्ति, च, अन्यस्य, स्वयं, तिष्ठन्ति, च, आतपे, फलन्ति, च, परार्थाय (पर + अर्थाय)पादपाः, इव, सज्जना: |
अन्वयक्रमः- पादपाः स्वयं तिष्ठन्ति आतपे कुर्वन्ति छायाम् अन्यस्य पादपाः इव सज्जना: फलन्ति परार्थाय |
प्रतिपदार्थः-
पादपाः = Trees
स्वयं = themselves
तिष्ठन्ति = being
आतपे = under the hot sun
कुर्वन्ति = making (giving)
छायाम् = shadow
अन्यस्य = for others
पादपाः इव = like trees
सज्जना: = noble people (also)
फलन्ति = are becoming fruitful
परार्थाय = for the sake of others
Summary:- Trees themselves being under the hot sun, are giving shadow to others. They also become fruitful for others' sake. Similarly noble people are always striving hard to ac-complish author's purpose
व्याकरणम्:- सज्जनःज्जनौ - सज्जनाः
करोति - कुरुतः - कुर्वन्ति
2. अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम् ।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.
पदविभागः- अयम्, निजः, परः, वा, इति, गणना, लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, तु, वसुधा, एव, कुटुम्बकम्।
अन्वयक्रमः- लघुचेतसाम् अयम् निजः वा परः इति गणना तु उदारचरितानाम् वसुधा एव कुटुम्बकम्
प्रतिपदार्थः-
लघुचेतसाम् = అల్పబుద్ధిగల వారికి
अयम् = ఇతడు
निजः = నా వాడు
वा = లేక
परः = పరాయివాడు
इति = అని
गणना = లెక్కింపు (భావన)
तु = కాని
उदारचरितानाम् = ఉదారస్వభావులకు
वसुधा एव॒ = ఈ ప్రపంచమే (అందరు)
कुट्म्बकम् = కుటుంబము
भावः- ఈ లోకమునందు అల్బబుద్ధిగల వారు ఇతడు నా వాడు, అతడు పరాయివాదడు అను సంకుచిత భావన కలిగియుందురు. కాని ఉదారస్వభావము కలవారు ఈ ప్రపంచమంతటిని తమ కుటుంబముగా భావింతురు.
अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम् ।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ॥
कविपरिचयः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.
पदविभागः- अयम्, निजः, परः, वा, इति, गणना, लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, तु, वसुधा, एव, कुटुम्बकम्।
अन्वयक्रमः- लघुचेतसाम् अयं निजः वा परः गणना इति तु उदारचरिताम् वसुधैव कुटुम्बकम्
प्रतिपदार्थः-
लघुचेतसाम् = For the mean minded people
अयम् = this person
निजः = is mine (dearer to me)
वा = or
परः = the other one (not a friend)
गणना = consideration (discrimination)
इति = (is) like this
तु = but
उदारचरितानाम् = for the noble minded
वसुधैव (वसुधा + एव) = the universe itself
कुट्म्बकम् = family
Summary:- In this world mean minded people will have discrimination that a paritcular person is very dear one to them and some other person is not close one to them. Whereas the noble minded people will treat the entire universe (all the people) as their own family.
व्याकरणम् :- वसुधा + एव (वृद्धि सन्धिः)
परः - परौ - पराः
3. कोऽतिभारः समर्थानां किं दूरं व्यवसायिनाम् |
को विदेशः सविद्यानां कः परः प्रियवादिनाम् ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.
पदविभागः- कः, अतिभारः, समर्थानाम्, कि, दूरं, व्यवसायिनाम्, कः, विदेशः, सविद्यानाम्, कः, परः,प्रियवादिनाम्।
अन्वयक्रमः- समर्थानाम् अतिभारः कःव्यवसायिनाम् दूरं किं सविद्यानाम् विदेशः कः प्रियवादिनाम् परः कः?
प्रतिपदार्थः-
समर्थानाम् = సమర్థులైన వారికి
अतिभारः = మిక్కిలి కష్టమైనది
कः? = ఏమున్నది?
व्यवसायिनाम् = శ్రమించువారికి
दूरं = దూరమైనది
किं? = ఏమున్నది?
सविद्यानाम् = విద్యనేర్చిన వారికి
विदेशः = విదేశము (ఇతర ప్రాంతము)
कः? = ఏమున్నది
प्रियवादिनाम् = ప్రియముగా మాట్లాడు వారికి
परः = పరాయివాడు
कः? = ఎవడు?
भावः- ఈ లోకమునందు సమర్థులైనవారికి చేయలేనిపని ఏముండును? నిరంతరము (శ్రమించు వారికి దూరాభారము ఏముండును? చక్కని విద్యావంతునకు విదేశమేమున్నది? ప్రియముగా మాట్లాడు వారికి పరాయివాదడు ఎవడు ఉండును? అనగా ఉండరని భావము.
कोऽतिभारः समर्थानां किं दूरं व्यवसायिनाम् ।
को विदेशः सविद्यानां कः परः प्रियवादिनाम् ॥
कविपरिचयः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.
पदविभागः- कः, अतिभारः, समर्थानां, किं, दूरं, व्यवसायिनाम्, कः, विदेशः, सविद्यानाम्, कः, परः,प्रियवादिनाम्।
अन्वयक्रमः- कः अतिभारः समर्थानां किं दूरं व्यवसायिनाम् कः विदेशः सविद्यानाम् कः परः
प्रियवादिनाम् |
प्रतिपदार्थः-
कः? = what
अतिभारः = is burden some (tough one)
समर्थानां = for the capable
किं? = what
दूरं = is a distant place
व्यवसायिनाम् = for the hard working
कः? = what
विदेशः = is a foreign place
सविद्यानाम् = for the well educated
कः? = who
परः = is the other one
प्रियवादिनाम् = for the soft spoken
Summary:- In this world any task is not at all burdensome for the capable. There is no distant place for the hard working people. There will be no foreign place for the well educated. No person will be a stranger or the other one for the soft spoken people.
व्याकरणम् :- कः -कौ-के
किं-के- कानि
4. चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा च चतुर्विधम् ।
प्रसादयति लोकं यस्तं लोकोऽनुप्रसीदति ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.
पदविभागः- चक्षुषा, मनसा, वाचा, कर्मणा, च, चतुर्विधम्, प्रसादयति, लोकं, यः, तं, लोकः अनुप्रसीदति ||
अन्वयक्रमः- यः चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा चतुर्विधम् लोकं प्रसादयति तम् लोकः अनुप्रसीदति
प्रतिपदार्थः-
यः = ఎవడైతే
चक्षुषा = కన్నులచేత
मनसा = మనస్సుచేత
वाचा = వాక్కుచేత
कर्मणा = కర్మలచేత (పనులచేత)
चतुर्विधम् = నాలుధములుగా
लोकं = లోకమును
प्रसादयति = అనుగ్రహించునో
तम् = అతనిని
लोकः = ఈ లోకము
अनुप्रसीदति = తిరిగి అనుగ్రహించును.
भावः- ఎవరైతే తన చక్కని చూపులచేత, మంచి మనస్సు చేత మంచి మాటలచేత, మంచి పనులచేత, ఇట్లు నాలుగు విధములుగా ఈ లోకమును సంతోష పెట్టుచున్నాడో, అతనిని ఈ లోకము (అనగా ప్రజలు) తిరిగి తప్పక సంతోషపెట్టును.
चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा च चतुर्विधम् ।
प्रसादयति लोकं यस्तं लोकोऽनुप्रसीदति ॥
कविपरिचियः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.
पदविभागः- चक्षुषा, मनसा, वाचा, कर्मणा, च, चतुर्विधम्, प्रसादयति, लोकं, यः, तं, लोकः
अनुप्रसीदति ॥
अन्वयक्रमः- यः प्रसादयति लोकं चक्षुषा मनसा वाचा वाचा चतुर्विधम्
लोकः अनुप्रसीदति तम्
प्रतिपदार्थः-
यः = Who
प्रसादयति = pleases
लोकं = the world (people)
चक्षुषा = with looks
मनसा = by thought
वाचा = word
कर्मणा = by deeds
चतुर्विधम् = in four ways
लोकः = the world
अनुप्रसीदति = pleases
तम् = him
Summary:- In this world if a person pleases others in four ways, with all his pleasant looks, good thoughts, by sweet words and with all good deeds, he will certainly be made happy by others. It means the world (people) will reciprocate whatever we give.
व्याकरणम् :- वाचा - वाग्भ्याम् - वाग्भिः
चतुः + विधम् (विसर्गसन्धिः)
5. यथा यथा हि पुरुषः कल्याणे कुरुते मनः ।
तथा तथास्य सर्वार्थाः सिद्ध्यन्ते नात्र संशयः ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.
पदविभागः- यथा, यथा, हि, पुरुषः, कल्याणे, करुते, मनः, तथा, तथा, अस्य, सर्व, अर्थाः, सिदध्यन्ते, न,अत्र, संशयः ।
अन्वयक्रमः- पुरुषः यथा यथा मनः कल्याणे कुरुते तथा तथा अस्य सर्वार्थाः सिद्ध्यन्ते अच्र संशयः नास्ति
प्रतिपदार्थः
पुरुषः = మానవుడు
यथा यथा = ఏ ఏ విధముగా
मनः = మనస్సున
कल्याणे = శుభమైనదానిని
कुरुते = చేయునో
तथा तथा = ఆయా విధముగా
सर्वार्थाः = సమస్తకార్యములు
सिद्ध्यन्ते = సిద్దించుచున్నవి
अत्र = ఈ విషయమునందు
संशय = సందేహము
नास्ति = లేదు కదా!
भावः- ఈ లోకమునందు మానవుడు ఏ ఏ విధముగా మనస్సునందు మంచి ఆలోచన చేయునో ఆయా విధముగా అతనికి సమస్త కార్యములు సిద్ధించుచున్నవి. ఈ విషయములో ఎట్టి సందేహము లేదు కదా!
यथा यथा हि पुरुषः कल्याणे कुरुते मनः ।
तथा तथास्य सर्वर्थाः सिद्ध्यन्ते नात्र संशयः ॥
कविपरिचियः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.
पदविभागः- यथा, यथा, हि, पुरुषः, कल्याणे, करुते, मनः, तथा, तथा, अस्य, सर्व, अर्थाः, सिदध्यन्ते, न, अत्र, संशयः ।
अन्वयक्रमः- यथा यथा पुरुषः कुरुते कल्याणे मनः तथा तथा सर्वार्थाः अस्य सिद्ध्यन्ते
संशयः नास्ति
प्रतिपदार्थः-
यथा यथा = In What way
पुरुषः = a person
कुरुते = makes (thinks)
कल्याणे = good
मनः = in the mind
तथा तथा = in that way
सर्वार्थाः = all the purposes
अस्य = of this person
सिद्ध्यन्ते = are being accomplished
न संशयः = indeed no doubt
अत्र = here (in this regard)
Summary:- whenever a person thinks only good in the mind, then all his purposes will be accomplished automatically. Indeed there is no doubt in this regard.
व्याकरणम् :- मनः - मनसी - मनांसि
सर्वं + अर्थाः (सवर्णदीर्घसन्धिः)
6. सलभाः पुरुषा राजन्सततं प्रियवादिनः ।
अप्रियस्य तु पथ्यस्य वक्ता श्रोता च दुर्लभः ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.
पदविभागः- सुलभाः, पुरुषाः, राजन्, सततं, प्रियवादिनः, अप्रियस्य, तु, पथ्यस्य, वक्ता, श्रोता, च, दुर्लभः।
अन्वयक्रमः- राजन्! सततं प्रियवादिनः पुरुषाः सुलभाः तु अप्रियस्य प्रथ्यस्य वक्ता च श्रोता दुर्लभः
प्रतिपदार्थः-
राजन्! = ఓ రాజా!
सततं = ఎల్లప్పుడు
प्रियवादिनः = ప్రియముగా మాట్లాడునట్టి
पुरुषाः = పురుషులు
सुलभाः = సులభముగా లభింతురు
तु = కాని
अप्रियस्य = ప్రియము కానట్టి
पथ्यस्य = మేలు చేయునట్టి దానిని
वक्ता = చెప్పువాడు
च = మరియు
श्रोता = వినువాడు
दुर्लभः = దుర్లభము
भावः- ఓ రాజా! ఈ లోకమునందు (ముఖప్రీతికై) పియముగా మాట్లాడునట్టి జనులు సులభముగా లభింతురు. కాని అప్రియమైనట్టి (ఇష్టమైనవి కాకున్నను) మేలు కలిగించునట్టి మాటలు చెప్పువాడును, వినువాడును కూడ దొరకడు.
सुलभाः पुरुषा राजन्सततं प्रियवादिनः ।
अप्रियस्य तु पथ्यस्य वक्त श्रोता च दुर्लभः ||
कविपरिचियः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.
पदविभागः- सुलभाः, पुरुषाः, राजन्, सततं, प्रियवादिनः, अप्रियस्य, तु, पथ्यस्य, वक्ता, श्रोता, च, दुर्लभः।
अन्वयक्रमः- राजन् पुरुषाः प्रियवादिनः सततम् सुलभाः तु दुर्लभः श्रोता च वक्ता पथ्यस्य अप्रियस्य |
प्रतिपदार्थः-
राजन् = Oh! king
पुरुषाः = people
प्रियवादिनः = who speak favorable
सततम् = are always
सुलभाः = available
तु = but
दुर्लभः = tough to find
श्रोता = a listener
च = and
वक्ता = a speaker
पथ्यस्य = of beneficial words
अप्रियस्य = (which are) harsh to hear
Summary:- Oh! king we generally come across people who speak all sweet and favorable words.But it is very difficult to find a good speaker who speaks beneficial words which are harsh to hear and at the same time a good listener who accepts them.
व्याकरणम् :- अप्रियः - न प्रियः (नञ् तव्पुरुषसमसः)
हे राजन् - हे राजानौ - हे राजानः
गायत्री नीतिगीतावलिः
- श्री ति.गु. वरदाचार्यः
1. चक्रमेकं निरालम्बो मार्गोऽनूरुश्च सारथिः ।
तथाप्येति सदा भानुः महतां किं नु दुष्करम् ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది.
శ్రీ వరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.
पदविभागः- चक्रम्, एकम्, निरालम्बः, मार्गः, अनूसः, च, सारथिः, तथा, अपि, एति, सदा, भानुः
महतां,किं, नु, दुष्करम् ।
अन्वयक्रमः- एकम् चक्रम् मार्गः निरालम्बः सारथिः अनूरुः तथा अपि भानुः सदा एति महतां
दुष्करम् किं नु |
प्रतिपदार्थः-
एकम् = ఒక్కటే
चक्रम् = చక్రము
मार्गः = మార్గము
निरालम्बः = ఆధారములేనిది
सारथिः = రథసారథి
अनूरुः = అనూరుడు (తొడలులేనివాడు)
तथा अपि = అయినప్పటికి
भानुः = సూర్యుడు
सदा = ఎల్లప్పుడు
एति = పయణమగుచున్నాడు
महतां = మహాత్ములకు
दुष्करम् = సాధ్యముకానిది
किंनु = ఏమున్నది?
भावः- ఒక్కటే రథచక్రము కలిగిన వాడైనను, మార్గము ఆధారములేనిదై ఉన్నను, రథసారథి అనూరుడైనను,సూర్యుడు నిరంతరము (ప్రయాణించుచునే ఉన్నాడు. ఈ లోకమునందు మహాత్ములకు సాధ్యము కానిది ఏమున్నది? ఏమిలేదు.
चक्रमेकं निरालम्बो मार्गोऽनूरुश्च सारथिः ।
तथाप्येति सदा भानुः महतां किं नु दुष्करम् ॥
कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.
पदविभागः- चक्रम्, एकम्, निरालम्बः, मार्गः, अनूरुः, च, सारथिः, तथा, अपि, एति, सदा, भानुः
महतां,किं, नु, दुष्करम् ।
अन्वयक्रमः- चक्रम् एकम् मार्गः निरालम्बः सारथिः अनूरुश्च तथा अपि भानु सदा एति किंनु दुष्करम् महताम् ।
प्रतिपदार्थः-
चक्रम् = The wheel
एकम् = is only one
मार्गः = the way is
निरालम्बः = without base
सारथिः = the chariot
अनूरुश्च = is Anuru (thighless person)
तथा अपि = even though
भानुः = the sun
सदा = is always
एति = going (moving) ahead
किंनु = what is
दुष्करम् = impossible
महताम् = for the noble
Summary:- The sun though having only one wheel, though his way is baseless, though his charioteer is a thighless person, is always moving. So nothing is impossible for the noble people.
2. सर्वं सुसाधं सततात्कर्मणो मर्मवेदितुः ।
सिकतात्वं शिला यान्ति स्त्रोतसोऽश्रान्थर्षणात् ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.
पदविभागः- सर्वं,सुसाधं,सततात्,कर्मणः,मर्म,वेदितुः,सिकतात्वम्,शिला,यान्ति,स्रोतसः,अश्रान्त, घर्षणात् |
अन्वयक्रमः- कर्मणः मर्म वेदितुः सततात् सर्वं सुसाधं अश्रान्तघर्षणात् शिला सिकतात्वम् यान्ति |
प्रतिपदार्थः-
कर्मणः = పనులయొక్క
मर्म = కిటుకు
वेदितुः = తెలిసినవానికి
सततात् = ఎల్లప్పుడు
सर्वं = అన్నియు
सुसाधं = సులభసాధ్యమే
अश्रान्त = నిరంతరమైన
स्रोतसः = జలపాతముయొక్క
घर्षणात् = రాపిడిచేత
शिला = బండరాయి
सिकतात्वम् = ఇసుక లక్షణమును
यान्ति = పొందుచున్నది
भावः- ఈ లోకమునందు పనులయొక్మ కిటుకు తెలిసినవారికి ఎల్లప్పుడు (కష్టమైనవికూడ,) అన్నియు సులభముగా నెరవేరుచున్నవి. నిరంతరమైన జలపాతముయొక్క రాపిడిచేత బండరాయి కూడ యిసుకగా మారుచున్నది కదా!
सर्वं सुसाधं सततात्कर्मणो ममविदितुः ।
सिकतात्वं शिला यान्ति स््रोतसोऽश्रान्तयर्षणात् ॥
कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.
पदविभागः- सर्व, सुसाधं, सततात्, कर्मणः, मर्म, वेदितुः, सिकतात्वं, शिला, यान्ति, स्रोतसः, अश्रान्त,घर्षणात् |
अन्वयक्रमः- वेदितुः मर्म॒कर्मणः सततात् सर्वं सुसाधं शिला अश्रान्त घर्षणात् स्रोतसः यान्ति सिकतात्वं ।
प्रतिपदार्थः-
वेदितुः = one who knows
मर्म = the trick
कर्मणः = of any task
सततात् = [एवऽ
सर्व = every thing
सुसाधं = is easily accomplished
शिला = the rock
अश्रान्त = with continuous
घर्षणात् = friction
स्रोतसः = of the stream
यान्ति = gets
सिकतात्वं = sandy state
Summary:- If one is aware of the trick of doing any task, everything always will be easily accom-plished. Even the rock gets sandy with the continuous friction of the water stream.
3. यत्र यच्चारुताहेतुः तत्तु तत्रैव निक्षिपेत् ।
नार्प्यं नेत्राञ्जनं पादे नेत्रे वाधरवर्णकम् II
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి
స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.
पदविभागः- यत्र, यत्, चारुताहेतुः, तत्, तु, तत्र, एव, निक्षिपेत्, न,अर्प्यं , नेत्राञ्जनं, पादे, नेत्र, वाधरवर्णकम् |
अन्वयक्रमः- यत्र॒ यत् चारुताहेतुः तत् तु तत्र एव निक्षिपेत् पादे नेत्राञ्जनं नेत्रे वाधरवर्णकम् न अर्प्यं |
प्रतिपदार्थः-
यत्र = ఎక్కడ
यत् = ఏది
चारुताहेतुः = అందమునకు కారణమగుచున్నదో (శోభించునో)
तत् तु = దానిని
तत्र एव = అచ్చటనే
निक्षिपेत् = ఉంచవలెను
पादे = పాదమునందు
नेत्राञ्जनं = కాటుకను
वा = లేక
नेत्र = కన్నులయందు
अधरवर्णकम् = కాటుక (పెదవులకు వేసుకొనే రంగు)
न अर्प्य = ఉంచరాదు
भावः- ఈ లోకమునందు ఏ వస్తువు ఎక్కడ శోభను కలిగించుచున్నదో, దానిని
అచ్చటనే ఉంచవలెను. ఎవరు కూడా పాదములందు కాటుకను,
కన్నులయందు లత్తుక వర్ణమును (పెదవులకు వేసుకొనే రంగు) ఉంచరుకదా!
यत्र यच्चारुताहेतुः तत्तु तत्रैव निक्षिपेत् ।
नार्प्यं नेत्राञ्जनं पादे नेत्रे वाधरवर्णकम् II
कविपर्चियः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.
पदविभागः- यत्र, यत्, चारुताहेतुः, तत्, तु, तत्र, एव, निक्षिपेत्, न, अर्प्यं, नेत्राञ्जनं, पादे, नेत्र, वाधरवर्णकम् |
अन्वयक्रमः- यत् चारुताहेतुः यत्र तत् निक्षिपेत् तत्र एव॒ न अर्प्यं नेत्राञ्जनं पादे वाधरवर्णकम् नेत्रे
प्रतिपदार्थः-
यत् = which
चारुताहेतुः = flourishes beautiful
यत्र = where (in which place)
तत् = that
निक्षिपेत् = should be kept
तत्र एव = there only
न अर्प्यं = we shouldn't keep
नेत्राञ्जनं = collyrium
पादे = on foot
वा = or
अधरवर्णकम् = Lipstick
नेत्र = on eyes
Summary:- One must keep things in their proper places, so that they flourish beautifully. Indeed no one will decorate the collyrium on foot and lipstick on eyes. So the right things should be kept at the right place.
4. तुल्ये रूपे पिकः काकः ध्वनिना ज्ञायते मधौ ।
विवृते हि मुखे वेद्यः सुजनो दुर्जनात्पृथक् ||
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి; అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది.
శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.
पदविभागः- तुल्ये, रूपे, पिकः, काकः, ध्वनिना, ज्ञायते,मधौ, विवृते, हि, मुखे, वेद्यः, सुजनः, दुर्जनात्,
पृथक् ।
अन्वयक्रमः- रूपे तुल्ये काकः पिकः मधौ ध्वनिना ज्ञायते मुखे विवृते दुर्जनात् पृथक् सुजनः
वेद्यः हि ।
प्रतिपदार्थः-
रूपे = రూపమునందు
तुल्ये = సమానమైనను
काकः = కాకి
पिकः = కోయిల
मधौ = వసంతకాలమున
ध्वनिना = ధ్వనినిబట్టి
ज्ञायते = తెలియబడుచున్నది
मुखे = ముఖమునందలి
विवृते = కవళికలనుబట్టి
दुर्जनात् = దుర్జనునినుండి
पृथक् = వేరుగా
सुजनः = మంచివాడు
वेद्यः हि = తెలియుచున్నాడు కదా!
भावः- రూపమునందు కాకి మరియు కోకిల ఒకేవిధముగా ఉన్నను, వసంతకాలమున వాటి గొంతునుబట్టి కోయిలను, కాకిని వేరువేరుగా గుర్తించవచ్చును. అట్లే వ్యక్తి యొక్క ముఖకవళికలనుబట్టి చెడ్డవానిని మరియు మంచివానిని వేరువేరుగా గుర్తించవచ్చును.
तुल्ये रूपे पिकः काकः ध्वनिना ज्ञायते मधो ।
विवृते हि मुखे वेद्यः सुजनो दुर्जनात्पृथक् ||
कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.
पदविभागः- तुल्ये, रूपे, पिकः, काकः, ध्वनिना, ज्ञायते,मधौ, विवृते, हि, मुखे, वेद्यः, सुजनः, दुर्जनात्, पृथक् ।
अन्वयक्रमः- काकः पिकः तुल्ये रूपे ज्ञायते मधौ ध्वनिना हि सुजनो वेद्यः प्रथक् दुर्जनात्
विवृते मुखे
प्रतिपदार्थः-
काकः = the crow
पिकः = the nightingale
तुल्ये = though equal
रूपे = in appearance
ज्ञायते = could be known (discriminated)
मधौ = in spring
ध्वनिना = by voice
हि = indeed
सुजनः = a noble person
वेद्यः = could be known
पृथक् = separately
दुर्जनात् = from a bad person
विवृते = through the (expressions) gestures
मुखे = on the face
Summary:- However the crow and the nightingale appear the same in features, we are able to discriminate between them through their voice in the spring season. Similarly, a good person can be discriminated against separately from a bad person through his facial gestures.
5. अब्धौ निमग्र एवार्हः प्राप्तुं रत्नानि साहसी ।
न तीरस्थः तदाकाङ्क्षि न प्रयत्नादृते फलम् ॥
कविपरिचियः- ఈ శ్లుకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి:; అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.
पदविभागः- अब्धौ, निमग्रः, एव, अर्हः, प्राप्तुं, रत्नानि, साहसी, न, तीरस्यः, तत्, आकांक्षी, न, प्रयत्नात्, ऋते, फलम् ।
अन्वयक्रमः-अब्धौ निमग्रः साहसी एव रत्नानि प्राप्तुं अर्हः तत् आकांक्षी तीरस्थः न अर्हः प्रयत्नात् ऋते फलम् न|
प्रतिपदार्थः-
अब्धौ = సముద్రమునందు
निमग्रः = మునిగిన
साहसी एव = సాహసవంతుడు మాత్రమే
रत्नानि = రత్నములను
प्राप्त = పొందుటకు
अर्हः = అర్హుడు
तत् = దానిని (ఆరత్నమును)
आकांक्षी = కోరుకొనుచు
तीरस्यः = తీరమునందున్నవాడు
न अर्हः = అర్హుడు కాదు
प्रयत्नात् = ప్రయత్నము
ऋते = లేకుండా
फलम् न = ఫలితముండదు కదా!
भावः- సముద్రమునందు మునిగిన సాహసవంతుడు మాత్రమే రత్నములను పొందుటకు అర్హుడు. కేవలము రత్నమును కోరుకొనుచు సమ్ముద్రతీరమున నిలిచిన వానికి రత్నము లభించుదు. ప్రయత్నము లేకుండా ఫలితము ఉండదు కదా!
अब्धौ निमग्र एवार्हः प्राप्तुं रत्नानि साहसी ।
न तीरस्थः तदाकाङ्क्षि न प्रयत्नादृते फलम् ॥
कविपरिचियः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.
पदविभागः- अब्धौ, निमग्रः, एव, अर्हः, प्राप्तुं, रत्नानि, साहसी, न तीरस्यः, तत्, आकांक्षी, न, प्रयत्नात्, ऋते, फलम् |
अन्वयक्रमः- साहसी एव निमग्रः अब्धौ अर्हः प्राप्तुं रत्नानि न काक्षी तत् तीरस्थः न फलम्
ऋते प्रयत्नात् ।
प्रतिपदार्थः-
साहसी एव = only a courageous
निमग्रः = who immersed
अब्धौ = in the ocean
अर्हः = is eligible
प्राप्तुं = to get (obtain)
रत्नानि = gems
न = not
आकांक्षी = the one who is desirous
तत् = of that
तीरस्थः = being on the bank
न फलम् = there will be no result
ऋते = without
प्रयत्नात् = the effort
Summary:- Only a courageous person, who is immersed in the ocean, is able to obtain gems, but not the person who is desirous to get them just by standing on the bank itself. No one will get the result without putting in a lot of effort.
6. पुष्पवत् सौरभं ब्रह्म लीनमात्मनि नो विदुः ।
कस्तूरी किं विजानाति स्वीयां कस्तूरिकामृगः ॥
कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.
पदविभागः- पुष्पवत्, सौरभं, ब्रह्म, लीनम्, आत्मनि,नो, विदुः, कस्तूरी, किं, विजानाति, स्वीयां, कस्तूरिकामृगः।
अन्वयक्रमः- पुष्पवत् सौरभ आत्मनि लीनम् ब्रह्म नो विदुः कस्तूरिकामृगः स्वीयां कस्तूरी
न विजानाति ।
प्रतिपदार्थः-
पुष्पवत् = పుష్పమునందలి
सौरभं = పరిమళమువలె
आत्मनि = తనయందు
लीनम् = లీనమై ఉన్నట్టి
ब्रह्म = బ్రహ్మను (అద్వితీయశక్తిని)
नो विदुः = తెలుసుకో లేడు
कस्तूरिकामृगः = కస్తూరిమృగము
स्वीयां = తనయందున్న
कस्तूरी = కస్తూరి సువాసనను
न विजानाति = తెలుసుకొనలేదు
भावः- పుష్పము తనయందున్నట్టి పరిమళమును తెలియ లేనట్లుగా, మానవుడు తనయందు అంతర్లీనమైయున్నట్టి అద్వితీయ శక్తిని తెలుసుకొన లేడు. ఎట్లనగా కస్తూరి మృగము తనయందున్న కస్తూరి పరిమళమును తెలియలేదు కదా!
पुष्पवत् सौरभं ब्रह्म लीनमात्मनि नो विदुः ।
कस्तूरी किं विजानाति स्वीयां कस्तूरिकामृगः ॥
कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.
पदविभागः- पुष्पवत्, सौरभं, ब्रह्मलीनम्, आत्मनि,नो, विदः, कस्तूरी, किं, विजानाति, स्वीयां, कस्तूरिकामृगः।
अन्वयक्रमः- पुष्पवत् नो विदुः सौरभं ब्रह्म लीनम् आत्मनि नो विदुः किं कस्तूरिकामृगः विजानाति स्वीयां कस्तूरीं ।
प्रतिपदार्थः-
पुष्पवत् = like the flower
नो विदुः = (which) is not aware of
सौरभं = (ats) fragrance
ब्रह्म = the supreme power
लीनम् = imbibed
आत्मनि = in oneself
नो विदुः = is not known
कि = whether or (does)
कस्तूरिकामृगः = the musk deer
विजानाति = knows
स्वीयां = its own
कस्तूरी = musk
Summary:- The flower is not at all aware of its own fragrance. Simillarly human beings or not aware of the supreme power imbibed in them. For instance the musk deer is not aware of its own musk.
1. निबन्धप्रश्नाः (पद्यभागात्) 1 X 6 = 6 M
ESSAY QUESTIONS (POETRY)
कुमुद्वतीपरिणयः
కుముద్వతీ పరిణయ:
కవి:- మహాకవి కాళిదాస:
१. कुशस्य सरयूविहारं तत्परिणामं च विवृणुत ।
२. कुशः कुमुद्वतीं कथं परिणीतवान् ।
పరిచయం:- కుముద్వతీ పరిణయం అను ఈ పాఠము మహాకవి కాలిదాసు చే రచింపబడిన రఘువంశ మహా కావ్యము నుండి స్వీకరింపబడినది. మహాకవి కాళిదాసు కుమార సంభవము, రఘువంశము, మేఘసందేశము అను మూడు మహా కావ్యములను, బుతుసంహరమను లఘు కావ్యమును మరియు మాళవికాగ్ని మిత్రము,విక్రమోర్వశీయము, అభిజ్ఞాన శాకుంతలము అను మూడు నాటకములను రచించెను. ఇతడు ఉపమాలంకారమును ప్రయోగించుటలో సుప్రసిద్ధుడు.
పూర్వవైభవముతో ప్రకాశించుచున్న అయోధ్యానగరమును పాలించుచున్న శ్రీరామ అగ్రజుడగు కుశుడు సంపదలయందు దేవేంద్రుని మరియు కుబేరుని మించియుండెను. ఇట్లుండగా గ్రీష్మకాలము నందు పగలు మరియు రేయి ప్రణయ కలహము పొందిన భార్యాభర్తల వలె ఒకరికై ఒకరు ఎదురు చూచుచుండిరి. అట్టి గ్రీష్మకాలమున చల్లదనమునిచ్చుటచే చంద్రుడు, ధాన్యములు, చలువపందిర్ల వంటి సౌకర్యములను కల్పించుటచే కుశుడు కూడా ప్రజలకు యిష్టులై ఉన్నారు. ఆ గ్రీష్మకాలమున అంత:పుర స్త్రీల సమేతముగా రాజహంసలతోనూ, పువ్వులతోనూ అలరారుచున్న సరయూనదీ జలములందు విహరించవలెనని కుశునకి కోరిక కలిగెను. కావున ఆ సరస్సునందలి మొసళ్ళను, చేపలను జాలరులచే తొలగించి అంత:పుర స్త్రీలతో కలిసి సరయూ నది యందు విహరించసాగెను. ఇట్లు అంత:పురస్త్రీలతో జలక్రీడలాడుచున్న కుశుడు ఆకాశమందు అప్సరసలతో జలక్రీడలాడుతున్న దేవేంద్రుని పోలి ఉండెను. రాజ్యముతో సమానమైనది, అనేక జయములకు చిహ్నమయి ఉన్న మరియు అగస్త్యమునిచే ఇవ్వబడిన రత్నాభరణమును శ్రీరాముడు రాజ్యముతో పాటు కుశునకు ఇచ్చియుండెను. అట్టి రత్నాభరణము జలక్రీడా సమయమున కుశునికి తెలియకయే నీటియందు పడిపోయెను.
అంత:పుర స్త్రీలతో కలిసి ఆనందముగా జలక్రీడలాడిన కుశుడు తీరమున గల గుడారమునందు ప్రవేశించి పరిశుభ్ర వస్త్రములు ధరించుటకుమునుపే తన బాహువు నందు దివ్వకంకణము లేకుండుటను గమనించెను.
పూర్వము తన తండ్రి రామునిచే ధరింపబడినది, శత్రువులను జయించు వశీకరణమువలె ఉన్న ఆ రత్నాభరణము పోవుటచే కుశుడు బాధపడెను. కాని బంగారము నందు అతనికి లోభములేదు. థీరులకు సువర్ణాభరణములు పువ్వులతో సమానము కదా!
కుశుడు వెనువెంటనే పల్లెవాసులను పిలిచి ఆభరణమును వెదుకవలసినదిగా ఆజ్ఞాపించెను. వారు కుశునితో ఇట్లనిరి. “ప్రభూ! మేము ప్రయత్నించి వెతికిననూ ఆభరణము లభించలేదు. నదిలో నివాసమున్న కుముదుడను సర్పము దురాశచే ఆ ఆభరణమును తీసికొనియుండవచ్చును అని చెప్పిరి. ఆ విషయమును విన్న కుశుడు వెంటనే కుముదుని నాశనము చేయుటకై గరుడాస్త్రమును సంధించెను. దీనిని తెలుసుకొనిన కుముదుడు భయపడి వెంటనే పాలసముద్రము నుండి లక్ష్మీదేవి తీసుకు వచ్చిన పారిజాతవృక్షము వలె ఒక చక్కని కన్యను వెంటదీసికొని మడుగు నుండి పైకి వచ్చెను. కుముదుడు కన్యాసమేతుడై వినయపూర్వకముగా సమీపించుటవలన కుశుడు గరుడాస్త్రమును ఉపసంహరించుకొనెను. లొంగిపోయిన వారిపట్ల సజ్జనులు కోపమును ప్రదర్శింపరుకదా!
కుముదుడు ఆత్మాభిమానము కలవాడైనను, గరుడాస్త్రము సర్పజాతికి హానికరమని గ్రహించి కుశునికి నమస్కరించి ఇట్లనెను.“ప్రభూ శ్రీరామ పుత్రులగు మీ సంతోషమునకు ఆటంకము కలిగించను. ఈ కన్య మీ జ్లైత్రాభరణమును ఆకాశము నుండి పడుచున్న ఒక జ్యోతిగా భావించి కుతూహలముచే గ్రహించెను. మీ పట్ల లెక్కలేనితనము కాదు. కావున మీ భుజ బలమునకు ప్రతీకగా ఉన్న ఈ ఆభరణమును స్వీకరింపుము. ఈ అపరాధమునకు పరిహారముగా మీ పాదసేవకై నా సోదరిని మీ భార్యగా స్వీకరింపవలసినదిగా కొరుచున్నాను.”ఇలా ఆభరణము లభించుటచే కుశుడు సంతోషించెను. పిమ్మట కుముదుడు బంధుపరివార సమేతుడై
తన సోదరిని కుశునకిచ్చి వివాహము జరిపించెను. కుశుడు బంధువగుటచే సర్పజాతికి గరుత్మంతుని భయము తొలగినదని కుముదుడు బంధువు అగుటవలన తన ప్రజలకు సర్పహాని కలుగదని కుశుడు సంతోషించారు.
Kumudwathi Parinayam
१. कुशस्य सरयूविहारं तत्पपिणानं च विवृणुत |
२. कुशः कुमुद्वतीं कथं परिणीतवान् ।
Introduction: The present lesson Kumudwathi Parinayam is taken from the book Raghuvamsa, written by Kalidasa. This eminent poet has written Raghuvamsa mahakavya, Kumara Sambhavam, Meghasandesha, Ruthusamhara and three dramas known as Malavikagnimitram, vikramorvasiyam and Abhignana Sakuntalam. Kalidasa became popular as Upama Kalidasasya for his usage of Upamalankara.
Story: Kusa the elder son of Sn Rama was ruling the city Ayodhya rejuvenated with ancestral glory. He excelled even Indra and Kubera in prosperity. When it was scorching summer the day and night were awaiting each other like a couple as if they indulged in romantic rivalry. In that hot summer the people of Ayodhya were very much pleased with the cold moonlight, as well with the King Kusa, who provided them with cool marquees (tents) and other facilities.
Once the king became desirous to swim, along with his queen and other ladies in the waters of Sarayu which is flourishing with all royal swans and beautiful flowers. So he ordered the fishermen to remove all crocodiles and fish. Later he enjoyed swimming with all his ladies and other friends. He resembled the king of heaven Indra who was enjoying swimming with heavenly ladies. Sri Rama presented a gem necklace to Kusa that was granted to him by the divine sage Agastya. It was equal to the Kingdom and a mark of their victories.
Unfortunately the King lost the gem necklace at the time of swimming. After bathing in the waters of Sarayu, the King entered the tent on the bank side. Before dressing himself with the new clothes he realized that the necklace was lost in the waters.
Kusa was very much worried with the loss of the necklace not because of his greed on gold, but because it was worn by his father Sri Rama as well; it had the mesmerizing power to defeat the enemies. The courageous treat the jewelry like a bunch of flowers.
So the king immediately called the experts from the village and ordered them to search for the ornament. All their efforts became futile. Then they said to the King “Oh King! Even after putting in a lot of effort we could not trace out the ornament.
We suspect that it had been taken by a serpent called Kumuda out of greed. “Then the king became angry and wielded his bow with Garudastra. The Serpent Kumuda came to know about this and was very scared. He immediately came up from the waters of Sarayu along with a beautiful lady. He appeared like a Parijata tree that came out of the ocean along with the Goddess Lakshmi. He bowed to Kusa humbly along with the lady. Since Kumuda approached with great respect and loyalty, Kusa withdrew his missile.
Because noble people will never show anger on those who realized and surrendered. However Kumuda had great self-respect, he thought of the danger that would occur to the entire serpent class by the Garuda missile. So he bowed to Kusa and said “Oh Lord! As you are the son of a Lord Sri Rama, I never behave against your wishes. This lady felt that the ornament might be a special light (Spark) that was falling from the sky. So she had taken it out of curiosity. But not due to any carelessness or disrespect towards you. You may please take this ornament which stood as a mark of your victory and prowess.
This lady is my sister. She would like to serve at your feet as an atonement to this mistake. So I request you to accept my sister as your better half and bless us. Kusa felt happy to get the ornament back. Then Kumuda performed the marriage of his sister with Kusa.
Kumuda felt happy to be a relative of Kusa. So that he will have no fear from Garuda. Kusa also felt happy about becoming a relative of Kumuda. So that all his people will be freed from the fear of snakes.
२. विक्रमाङकस्य औदार्यम्
విక్రమాంకస్య ఔదార్యం
కవి:- బిల్హణుడు
१. राजा आहवमह्ः कं युवराजं कर्तुमेच्छत् ? ततः किमभवत् ?
२. विक्रमाङकस्य उदारशीलं वर्णयत ।
పరిచయము:- విక్రమాంకస్య ఔదార్యము అను ఈ పాఠ్యభాగము బిల్షణమహాకవి వ్రాసిన విక్రమాంకదేవ చరితము అను గ్రంథమునుండి గ్రహింపబడినది. కాశ్మీర దేశంలో జనించిన బీల్బణుడు విద్యార్థనకై దేశసంచారము చేస్తూ కర్ణాటక దేశాన్ని పాలిస్తున్న విక్రమాదిత్యుని ఆన్టానపండితునిగా స్థిరపడినాడు. దీనిని బట్టి బిల్ణణుడు 12వ శతాబ్ధముననకు పూర్వము వాడు అని పండితుల అభిప్రాయము.
కథాసారంశము:- భారతదేశ దక్షిణ భాగములో ఉన్న కర్ణాటక దేశమును ఆహవమల్లుడు అనే రాజు పరిపాలించేవాడు. ఆ రాజునకు సోమదేవుడు, విక్రమాదిత్యుడు, జయసింహుడు అను ముగ్గురు కుమారులు ఉండేవారు. ఈ ముగ్గురిలో రెండవ కుమారుదైన విక్రమాదిత్యుడు అన్ని యుద్దవిద్యలు, రాజ వద్యలయందు మంచి (ప్రతిభ గలిగినవాడయ్యెను. యుద్ధములందు అతనికిగల అత్యంత ఉత్సాహము, రాజకార్యములను నిర్వహించుటలో అతనికి (విక్రమాదిత్యునికి) గల గొప్ప పట్టుదలను గమనించిన 'ఆహవమల్లుడు” విక్రమాదిత్యుని యువరాజుగా చేసినట్లయితే సింహపరాక్రముదైన విక్రముని ఒడిలో పాలింపబడే ఈ రాజ్యముపైకి దండెత్తుటకు ఎవరూ ధైర్యం చేయరని భావించెను. నేను రాజుగా మరియు విక్రముడు యువరాజుగా ఇరువురము రక్షించుచుండగా రెండు తీరములనడుమ (ప్రవహించుచు ప్రశాంతతను పొందునట్టి నదివలె ఈ రాజ్యము నాధరణస్థితిని పొందును అని ఆలోచించి విక్రమాదిత్యుని యువరాజుగా అభిషేకించుటకు ఇష్టపడెను. వెంటనే విక్రమాదిత్యుని పిలిపించితన నిర్ణయమును తెలిపి యువరాజుగా పట్టాభిషేకముపొందుటకు సిద్ధంగా ఉండుమని తెలిపెను. అపుడు విక్రమాదిత్యుడు తండ్రితో మీ ఆజ్ఞను పాటించుట నా కర్తవ్యము. ప్రస్తుతము రాజులందరు నా ఆజ్ఞను సిరసావహించుచున్నారు. త్యాగమునకు మరియు భోగములకు సంపద నా వశమై ఉన్నది. మీ దయవల్ల అన్ని మర్యాదలు పొందుతున్న నెను యువరాజ భావముతోనే ఉన్నాను అని పలికను. అందులకు రాజు కుమార నీవు నా కోరికను ఎందుకు తిరస్మరించుచున్నావు. ఈ రాజ్య రక్షణ భారమును నీవు వహించకున్నచో నాకు విశ్రాంతి ఎట్లు లభించును అనెను. దానికి సమాధానముగా విక్రమాదిత్యుడు “తండ్రీ నా కంటే పెద్దవాడైన సోమదేవుడే యువరాజ్య పట్టాభిషేకమునకు అర్హుడు.
ఈ పదవికి నేను అర్హుడను కాను. ఇంకను పెద్దకుమారుని కాదని మీరు నన్ను అభిషక్తుడిని చేసినచో మన వంశమునకు మచ్చ ఏర్పడును. రాజధర్మమును అనుసరించి “మీరు” మహారాజుగాను, నా పెద్ద సోదరుడు యువరాజుగానూ పాలన కొనసాగించండి. నేను మీ ఇద్దరిని అనుసరించుచు, రాజశాసనమునకు కట్టుబడి సమస్త కార్యములను జరిపించగలను.” అని తెలిపెను.
అతని మాటలు విని “రాజూ” ఆహవమల్లుడు అత్యంత ఆశ్చర్యమును పొందెను. అతని ధర్మవిచక్షణను చూసి ఆశ్యర్యచకితుడాయెను. ఈ విక్రమాదిత్యుడు మాయొక్క వంశమున రత్నము వంటివాడు అని చాలా ఆనందము పొందెను. ఈ విధముగా విక్రమాదిత్యుడు తన అన్న అయిన సోమదేవుని సామర్థ్యమును తండ్రికి వివరించి, అతనిని యువరాజుగా చేసెను. తనకు లభించిన రాజ్యపదవిని కూడా లెక్కపెట్టక (లక్ష్యపెట్టక) రాజ ధర్మములయందు “వ్యక్తిగత అర్హతలు” ఎప్పుడూ యోగ్యముకావు అని ఆలోచించిన విక్రమాదిత్యుడు తన బెదార్యమును చూపెను.
Vikramaankasya Oudaryam
१. राजा आहवमह्ः कं युवराजं कर्तुमेच्छत् ? ततः किमभवत् ?
२. विक्रमाङकस्य उदारशीलं वर्णयत ।
Introduction: The present lesson “ Vikramaankasya Oudaryam” is taken from the book Vikramankadeva Charitham written by a Kashmiri pandit Bilhana. Vikramaditya’s education, coronation and his marriage with Chandralekha ete were described in this work. Bilhana was the court poet of Vikramarka VI of Chalukya dynasty. He belonged to 12th century A.D.
Story: King Ahavamalla was ruling karnataka, the Southern part of India. He was blessed with three children Somadeva, Vikramaditya and Jayasimha. Among them the second son Vikramaditya mastered all Sastras. His father Ahavamalla was very much impressed with his son’s valor, and determination in administrative aspects. So he thought of crowning him as prince. Ifhe did so no enemy could dare to attack the kingdom, that would appear as if the royal Goddess having a lion on her lap. The king felt that if Vikramaditya had been appointed as prince his burden would be reduced, peace and harmony would be established, as if like a river, and normality on either bank.
Vikramiditya came to know about the plans of his father. He bowed to him and said “Oh! Father all subordinate kings are obeying my orders, have abundant money for any charity, donations and for my self enjoyment. Every luxury is possible for me with your blessings. So please cast off your desire to appoint me as prince.
Listening to the words of his son Ahavamalla said “* Dear one why do you oppose my desire? Only Lord Shiva knows how I prayed to get you as my son. So please accept my proposal. Unless you share my burden, how could I get relaxation in the war fields?”
Hearing the agonizing words of his father Vikramaditya said, “ Your favoritism towards me may become an obstacle for your good discretion. When my elder brother Somadeva is there, I have no right to be crowned as prince. If we deviate from this chronological custom the Goddess of the kingdom will get a bad remark.
Moreover if I accept the kingdom, by making my elder brother (SSomadeva) dismayed (disappointed), our Chalukya dynasty also will get a bad remark. (misfame). Let my elder brother be crowned as prince. I follow the footprints of both of you in all quarters. So please restrain yourself from the desire of making me your prince. It will bring misfame for you. I am indeed enjoying all the comforts without any effort.
Ahavamalla was astonished on hearing the wonderful words of his son. The fickle wealth goddess will certainly pollute anybody’s mind. Anybody will be greedy for power. But Vikramaditya is very righteous. Later the king placed him on his lap and adorned a pearl necklace on his neck. He said “ Dear son ! Lord Siva bestowed me due to my fortune. You were born to me like an ornament to the Chalukya dynasty. Even Lord Siva feels that you are the capable one to rule the kingdom. So by accepting the coronation you please rejuvenate the glory of our Chalukya dynasty. Let all other kings praise me for showing favoritism towards merits and having no bad remark.
Then Vikramaditya said “ Oh father! Your favoritism may bring a bad name to me. I will obey the order of my elder brother. He will become very strong in invading all quarters.