SENIOR INTER TELANGANA SANSKRIT STUDY MATERIAL / సీనియర్ ఇంటర్ సంస్కృతం మెటీరియల్

 

SENIOR INTER

TELANGANA

SANSKRIT STUDY

MATERIAL

SECOND YEAR SANSKRIT

 

QUESTION PAPER PATTERN

 

I. श्लोकस्य प्रतिपदार्थभावयोः लेखनम्‌                  1 out of 2       6 Marks

II. निबन्धप्रश्नाः । (पद्यभागात्‌)                          1 out of 2       6 Marks

III. निबन्धप्रश्नाः । (गद्यभागात्‌)                          1 out of 2       6 Marks

IV. प्रश्नाः ( उपवाचकात्)                                   2 out of 4       8 Marks

V. सन्दर्भसहितव्याख्याः । (पद्यभागात्‌)                   2 out of 4       6 Marks

VI. सन्दर्भसहितव्याख्याः । (गद्यभागात्‌)             2 out of 4       6 Marks

VII. लघुसमाधानप्रश्नाः । (पद्यभागात्‌ )                 2 out of 4       6 Marks

VIII. लघुसमाधानप्रश्नाः । गद्यभागात्‌ )                2 out of 4       6 Marks

IX. एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः । (पद्यभागात्‌ )          5 out of 5       5 Marks

X. एकवाक्यसमाधानप्रश्नाः । गद्यभागात्‌ )           5 out of 5       5 Marks

XI. पत्रलेखनम्‌                                              1 out of 2       5 Marks

XII. सन्धिनामनिर्देशसहितं पदसन्धानम्‌ ।          4 out of 8      8 Marks

XIII. सन्धिनामनिर्देशसहितं पदविघटनम्‌ ।           4 out of 8       8 Marks

XIV.शब्दरूपाणि |                                           2 out of 3       8 Marks

XV. समासाः ।                               3 out of 6       6 Marks

XVI. वाक्यशुद्धीकरणम्‌ ।                       5 out of 5       5 Marks

 

                                                                        2022-2023

 

                                        1. प्रतिपदार्थ श्लोकाः                                   1 X6X6 = 6 M

                            WORD TO WORD MEANINGS

  

साधुवर्तनम्‌

- विविधग्रन्धेभ्यः

1. छायां कुर्वन्ति चान्यस्य स्वयं तिष्टन्ति चातपे ।

    फलन्ति च परार्थाय पादपा इव सज्जना: ||

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్‌ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.

पदविभागः- छायाम्‌, कुर्वन्ति, च, अन्यस्य, स्वयं, तिष्ठन्ति, च, आतपे, फलन्ति, च, परार्थाय (पर + अर्थाय)पादपाः, इव, सज्जनाः ।

अन्वयक्रमः- पादपाः स्वयं आतपे तिष्टन्ति अन्यस्य छायाम्‌ कुर्वन्ति फलन्ति सज्जना: पादपाः इव परार्थाय फलन्ति |

प्रतिपदार्थः- 

पादपाः = వృక్షములు

स्वयं          = తాము స్వయముగా

आतपे = ఎండలో

तिष्टन्ति = ఉంటున్నవై

अन्यस्य = పరులకు (ఇతరులకు)

छायाम्‌ = నీడను

कर्वन्ति = చేయుచున్నవి (ఇచ్చుచున్నవి)

फलन्ति = పండ్లను ఇచ్చుచున్నవి

सज्जना:         = సజ్జనులు (మంచివారు)

पादपाः इव         = చెట్లవలె

परार्थाय = ఇతరుల మేలుకై

फलन्ति = ఫలించుచున్నారు (ఫలితమునిచ్చుచున్నారు)

भावः- వృక్షములు తాము స్వయముగా ఎండ వేడిమిని భరించుచు, ఇతరులకు నీడను మరియు తీయనిఫలములను ఇచ్చుచున్నవి. అట్లే సజ్జనులైనవారు నిరంతరము తాము శ్రమించుచు, ఇతరుల మేలుకై పాటుపడెదరు.

छायां कुर्वन्ति चान्यस्य स्वयं तिष्ठन्ति चातपे |

फलन्ति च परार्थाय पादपा इव सज्जना: ॥

कविपरिचयः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.

पदविभागः- छायाम्‌, कुर्वन्ति, च, अन्यस्य, स्वयं, तिष्ठन्ति, च, आतपे, फलन्ति, च, परार्थाय (पर + अर्थाय)पादपाः, इव, सज्जना: |

अन्वयक्रमः- पादपाः स्वयं तिष्ठन्ति आतपे कुर्वन्ति छायाम्‌ अन्यस्य पादपाः इव सज्जना: फलन्ति परार्थाय | 

प्रतिपदार्थः-

पादपाः = Trees

स्वयं          = themselves

तिष्ठन्ति = being

आतपे          = under the hot sun

कुर्वन्ति = making (giving)

छायाम्‌ = shadow

अन्यस्य = for others

पादपाः इव         = like trees

सज्जना:          = noble people (also)

फलन्ति          = are becoming fruitful

परार्थाय          = for the sake of others

Summary:- Trees themselves being under the hot sun, are giving shadow to others. They also become fruitful for others' sake. Similarly noble people are always striving hard to ac-complish author's purpose

व्याकरणम्‌:- सज्जनःज्जनौ - सज्जनाः

                 करोति - कुरुतः - कुर्वन्ति

2. अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्‌ ।

    उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्‌ ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్‌ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.

पदविभागः- अयम्‌, निजः, परः, वा, इति, गणना, लघुचेतसाम्‌, उदारचरितानाम्‌, तु, वसुधा, एव, कुटुम्बकम्‌।

अन्वयक्रमः- लघुचेतसाम्‌ अयम्‌ निजः वा परः इति गणना तु उदारचरितानाम्‌ वसुधा एव कुटुम्बकम्‌

प्रतिपदार्थः-

लघुचेतसाम्‌ =  అల్పబుద్ధిగల వారికి  

अयम्‌ = ఇతడు

निजः = నా వాడు 

वा = లేక

परः = పరాయివాడు

इति = అని

गणना = లెక్కింపు (భావన)

तु = కాని

उदारचरितानाम्‌ = ఉదారస్వభావులకు

वसुधा एव॒ = ఈ ప్రపంచమే (అందరు)

कुट्म्बकम्‌ = కుటుంబము

भावः- ఈ లోకమునందు అల్బబుద్ధిగల వారు ఇతడు నా వాడు, అతడు పరాయివాదడు అను సంకుచిత భావన కలిగియుందురు. కాని ఉదారస్వభావము కలవారు ఈ ప్రపంచమంతటిని తమ కుటుంబముగా భావింతురు.

अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्‌ ।

उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्‌ ॥

कविपरिचयः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.

पदविभागः- अयम्‌, निजः, परः, वा, इति, गणना, लघुचेतसाम्‌, उदारचरितानाम्‌, तु, वसुधा, एव, कुटुम्बकम्‌।

अन्वयक्रमः- लघुचेतसाम्‌ अयं निजः वा परः गणना इति तु उदारचरिताम्‌ वसुधैव कुटुम्बकम्‌

प्रतिपदार्थः- 

लघुचेतसाम्‌ = For the mean minded people

अयम्‌ = this person

निजः = is mine (dearer to me)

वा = or

परः = the other one (not a friend)

गणना = consideration (discrimination)

इति = (is) like this

तु = but

उदारचरितानाम्‌ = for the noble minded

वसुधैव (वसुधा + एव)  = the universe itself

कुट्म्बकम्‌ = family

Summary:- In this world mean minded people will have discrimination that a paritcular person is very dear one to them and some other person is not close one to them. Whereas the noble minded people will treat the entire universe (all the people) as their own family.

व्याकरणम्‌ :- वसुधा + एव (वृद्धि सन्धिः)

                  परः - परौ - पराः

3. कोऽतिभारः समर्थानां किं दूरं व्यवसायिनाम्‌ |

   को विदेशः सविद्यानां कः परः प्रियवादिनाम्‌ ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్‌ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.

पदविभागः- कः, अतिभारः, समर्थानाम्‌, कि, दूरं, व्यवसायिनाम्‌, कः, विदेशः, सविद्यानाम्‌, कः, परः,प्रियवादिनाम्‌।

अन्वयक्रमः- समर्थानाम्‌ अतिभारः कःव्यवसायिनाम्‌ दूरं किं सविद्यानाम्‌ विदेशः कः प्रियवादिनाम्‌ परः कः?

प्रतिपदार्थः-

समर्थानाम्‌ = సమర్థులైన వారికి

अतिभारः = మిక్కిలి కష్టమైనది

कः? = ఏమున్నది?

व्यवसायिनाम्‌    = శ్రమించువారికి

दूरं = దూరమైనది

किं? = ఏమున్నది?

सविद्यानाम्‌       = విద్యనేర్చిన వారికి

विदेशः = విదేశము (ఇతర ప్రాంతము)

कः? = ఏమున్నది

प्रियवादिनाम्‌     = ప్రియముగా మాట్లాడు వారికి

परः   = పరాయివాడు

कः? = ఎవడు?

भावः- ఈ లోకమునందు సమర్థులైనవారికి చేయలేనిపని ఏముండును? నిరంతరము (శ్రమించు వారికి దూరాభారము ఏముండును? చక్కని విద్యావంతునకు విదేశమేమున్నది? ప్రియముగా మాట్లాడు వారికి పరాయివాదడు ఎవడు ఉండును? అనగా ఉండరని భావము.

कोऽतिभारः समर्थानां किं दूरं व्यवसायिनाम्‌ ।

को विदेशः सविद्यानां कः परः प्रियवादिनाम्‌ ॥

कविपरिचयः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.

पदविभागः- कः, अतिभारः, समर्थानां, किं, दूरं, व्यवसायिनाम्‌, कः, विदेशः, सविद्यानाम्‌, कः, परः,प्रियवादिनाम्‌।

अन्वयक्रमः- कः अतिभारः समर्थानां किं  दूरं व्यवसायिनाम्‌ कः विदेशः सविद्यानाम्‌ कः परः

प्रियवादिनाम्‌ |

प्रतिपदार्थः- 

कः? = what

अतिभारः = is burden some (tough one)

समर्थानां = for the capable

किं? = what

दूरं = is a distant place

व्यवसायिनाम्‌    = for the hard working

कः? = what

विदेशः = is a foreign place

सविद्यानाम्‌ = for the well educated

कः? = who

परः   = is the other one

प्रियवादिनाम्‌     = for the soft spoken

Summary:- In this world any task is not at all burdensome for the capable. There is no distant place for the hard working people. There will be no foreign place for the well educated. No person will be a stranger or the other one for the soft spoken people.

व्याकरणम्‌ :- कः -कौ-के

                 किं-के- कानि

4. चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा च चतुर्विधम्‌ ।

    प्रसादयति लोकं यस्तं लोकोऽनुप्रसीदति ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్‌ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.

पदविभागः- चक्षुषा, मनसा, वाचा, कर्मणा, च, चतुर्विधम्‌, प्रसादयति, लोकं, यः, तं, लोकः अनुप्रसीदति ||

अन्वयक्रमः- यः चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा चतुर्विधम्‌ लोकं प्रसादयति तम्‌ लोकः अनुप्रसीदति

प्रतिपदार्थः-

 यः = ఎవడైతే

चक्षुषा = కన్నులచేత

मनसा = మనస్సుచేత

वाचा = వాక్కుచేత

कर्मणा = కర్మలచేత (పనులచేత)

चतुर्विधम्‌ = నాలుధములుగా

लोकं = లోకమును

प्रसादयति = అనుగ్రహించునో

तम्‌ = అతనిని

लोकः = ఈ లోకము

अनुप्रसीदति = తిరిగి అనుగ్రహించును.

भावः- ఎవరైతే తన చక్కని చూపులచేత, మంచి మనస్సు చేత మంచి మాటలచేత, మంచి పనులచేత, ఇట్లు నాలుగు విధములుగా ఈ లోకమును సంతోష పెట్టుచున్నాడో, అతనిని ఈ లోకము (అనగా ప్రజలు) తిరిగి తప్పక సంతోషపెట్టును.

चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा च चतुर्विधम्‌ ।

प्रसादयति लोकं यस्तं लोकोऽनुप्रसीदति ॥

कविपरिचियः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.

पदविभागः- चक्षुषा, मनसा, वाचा, कर्मणा, च, चतुर्विधम्‌, प्रसादयति, लोकं, यः, तं, लोकः      

                अनुप्रसीदति ॥

अन्वयक्रमः- यः प्रसादयति लोकं चक्षुषा मनसा वाचा वाचा चतुर्विधम्‌ 

                लोकः अनुप्रसीदति तम्‌

प्रतिपदार्थः-

यः = Who

प्रसादयति = pleases

लोकं = the world (people)

चक्षुषा = with looks

मनसा = by thought

वाचा =  word

कर्मणा = by deeds

चतुर्विधम्‌ = in four ways

लोकः = the world

अनुप्रसीदति = pleases

तम्‌ = him

Summary:- In this world if a person pleases others in four ways, with all his pleasant looks, good thoughts, by sweet words and with all good deeds, he will certainly be made happy by others. It means the world (people) will reciprocate whatever we give.

व्याकरणम्‌ :- वाचा - वाग्भ्याम्‌ - वाग्भिः

                  चतुः + विधम्‌ (विसर्गसन्धिः)

5. यथा यथा हि पुरुषः कल्याणे कुरुते मनः ।

    तथा तथास्य सर्वार्थाः सिद्ध्यन्ते नात्र संशयः ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్‌ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.

पदविभागः- यथा, यथा, हि, पुरुषः, कल्याणे, करुते, मनः, तथा, तथा, अस्य, सर्व, अर्थाः, सिदध्यन्ते, न,अत्र, संशयः ।

अन्वयक्रमः- पुरुषः यथा यथा मनः कल्याणे कुरुते तथा तथा अस्य सर्वार्थाः सिद्ध्यन्ते अच्र संशयः नास्ति

प्रतिपदार्थः

पुरुषः = మానవుడు

यथा यथा = ఏ ఏ విధముగా

मनः = మనస్సున

कल्याणे = శుభమైనదానిని

कुरुते = చేయునో

तथा तथा = ఆయా విధముగా

 सर्वार्थाः = సమస్తకార్యములు

सिद्ध्यन्ते = సిద్దించుచున్నవి  

अत्र = ఈ విషయమునందు

संशय = సందేహము

नास्ति = లేదు కదా!

भावः- ఈ లోకమునందు మానవుడు ఏ ఏ విధముగా మనస్సునందు మంచి ఆలోచన చేయునో ఆయా విధముగా అతనికి సమస్త కార్యములు సిద్ధించుచున్నవి. ఈ విషయములో ఎట్టి సందేహము లేదు కదా!

यथा यथा हि पुरुषः कल्याणे कुरुते मनः ।

तथा तथास्य सर्वर्थाः सिद्ध्यन्ते नात्र संशयः ॥

कविपरिचियः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.

पदविभागः- यथा, यथा, हि, पुरुषः, कल्याणे, करुते, मनः, तथा, तथा, अस्य, सर्व, अर्थाः, सिदध्यन्ते, न, अत्र, संशयः ।

अन्वयक्रमः- यथा यथा पुरुषः कुरुते कल्याणे मनः तथा तथा सर्वार्थाः अस्य सिद्ध्यन्ते 

संशयः नास्ति

प्रतिपदार्थः- 

यथा यथा = In What way

पुरुषः = a person

कुरुते = makes (thinks)

कल्याणे = good

मनः = in the mind

तथा तथा = in that way

सर्वार्थाः = all the purposes

अस्य = of this person

सिद्ध्यन्ते = are being accomplished

न संशयः = indeed no doubt

अत्र = here (in this regard)

Summary:- whenever a person thinks only good in the mind, then all his purposes will be accomplished automatically. Indeed there is no doubt in this regard.

व्याकरणम्‌ :- मनः - मनसी - मनांसि

                  सर्वं + अर्थाः (सवर्णदीर्घसन्धिः)

6. सलभाः पुरुषा राजन्सततं प्रियवादिनः ।

   अप्रियस्य तु पथ्यस्य वक्ता श्रोता च दुर्लभः ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము సాధువర్తనమ్‌ అనుపాఠము నుండి గ్రహింపబడినది.

पदविभागः- सुलभाः, पुरुषाः, राजन्‌, सततं, प्रियवादिनः, अप्रियस्य, तु, पथ्यस्य, वक्ता, श्रोता, च, दुर्लभः।

अन्वयक्रमः- राजन्‌! सततं प्रियवादिनः पुरुषाः सुलभाः तु अप्रियस्य प्रथ्यस्य वक्ता च श्रोता दुर्लभः

प्रतिपदार्थः- 

राजन्‌! = ఓ రాజా!

सततं = ఎల్లప్పుడు

प्रियवादिनः = ప్రియముగా మాట్లాడునట్టి

पुरुषाः = పురుషులు

सुलभाः = సులభముగా లభింతురు 

तु = కాని

अप्रियस्य = ప్రియము కానట్టి

पथ्यस्य = మేలు చేయునట్టి దానిని

वक्ता = చెప్పువాడు

च = మరియు

श्रोता = వినువాడు

दुर्लभः = దుర్లభము

भावः- ఓ రాజా! ఈ లోకమునందు (ముఖప్రీతికై) పియముగా మాట్లాడునట్టి జనులు సులభముగా లభింతురు. కాని అప్రియమైనట్టి (ఇష్టమైనవి కాకున్నను) మేలు కలిగించునట్టి మాటలు చెప్పువాడును, వినువాడును కూడ దొరకడు.

सुलभाः पुरुषा राजन्सततं प्रियवादिनः ।

अप्रियस्य तु पथ्यस्य वक्त श्रोता च दुर्लभः ||

कविपरिचियः- This sloka is extracted from the lesson Sadhuvarthanam.

पदविभागः- सुलभाः, पुरुषाः, राजन्‌, सततं, प्रियवादिनः, अप्रियस्य, तु, पथ्यस्य, वक्ता, श्रोता, च, दुर्लभः।

अन्वयक्रमः- राजन्‌ पुरुषाः प्रियवादिनः सततम्‌ सुलभाः तु दुर्लभः श्रोता च वक्ता पथ्यस्य अप्रियस्य |

प्रतिपदार्थः-

राजन्‌ = Oh! king

पुरुषाः = people

प्रियवादिनः          = who speak favorable

सततम्‌ = are always

सुलभाः = available

तु         = but

दुर्लभः = tough to find

श्रोता = a listener

च = and

वक्ता = a speaker

पथ्यस्य = of beneficial words

अप्रियस्य = (which are) harsh to hear

Summary:- Oh! king we generally come across people who speak all sweet and favorable words.But it is very difficult to find a good speaker who speaks beneficial words which are harsh to hear and at the same time a good listener who accepts them.

व्याकरणम्‌ :- अप्रियः - न प्रियः (नञ्‌ तव्पुरुषसमसः)

                  हे राजन्‌ - हे राजानौ - हे राजानः

गायत्री नीतिगीतावलिः

       - श्री ति.गु. वरदाचार्यः

1. चक्रमेकं निरालम्बो मार्गोऽनूरुश्च सारथिः ।

    तथाप्येति सदा भानुः महतां किं नु दुष्करम्‌ ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది. 

                   శ్రీ వరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.

पदविभागः- चक्रम्‌, एकम्‌, निरालम्बः, मार्गः, अनूसः, च, सारथिः, तथा, अपि, एति, सदा, भानुः       

                महतां,किं, नु, दुष्करम्‌ ।

अन्वयक्रमः- एकम्‌ चक्रम्‌ मार्गः निरालम्बः सारथिः अनूरुः तथा अपि भानुः सदा एति महतां

                 दुष्करम्‌ किं नु |

प्रतिपदार्थः-

 एकम्‌ = ఒక్కటే

चक्रम्‌ = చక్రము

मार्गः = మార్గము

निरालम्बः = ఆధారములేనిది

सारथिः = రథసారథి

अनूरुः = అనూరుడు (తొడలులేనివాడు)

तथा अपि = అయినప్పటికి

भानुः = సూర్యుడు

सदा = ఎల్లప్పుడు

एति = పయణమగుచున్నాడు

महतां = మహాత్ములకు

दुष्करम्‌ = సాధ్యముకానిది

किंनु = ఏమున్నది?

भावः- ఒక్కటే రథచక్రము కలిగిన వాడైనను, మార్గము ఆధారములేనిదై ఉన్నను, రథసారథి అనూరుడైనను,సూర్యుడు నిరంతరము (ప్రయాణించుచునే ఉన్నాడు. ఈ లోకమునందు మహాత్ములకు సాధ్యము కానిది ఏమున్నది? ఏమిలేదు.

चक्रमेकं निरालम्बो मार्गोऽनूरुश्च सारथिः ।

तथाप्येति सदा भानुः महतां किं नु दुष्करम्‌ ॥

कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.

पदविभागः- चक्रम्‌, एकम्‌, निरालम्बः, मार्गः, अनूरुः, च, सारथिः, तथा, अपि, एति, सदा, भानुः            

      महतां,किं, नु, दुष्करम्‌ ।

अन्वयक्रमः- चक्रम्‌ एकम्‌ मार्गः निरालम्बः सारथिः अनूरुश्च तथा अपि भानु सदा एति किंनु दुष्करम्‌ महताम्‌ ।

प्रतिपदार्थः- 

चक्रम्‌ = The wheel

एकम्‌ = is only one

मार्गः = the way is

निरालम्बः = without base

सारथिः = the chariot

अनूरुश्च = is Anuru (thighless person)

तथा अपि = even though

भानुः = the sun

सदा = is always

एति = going (moving) ahead

किंनु = what is

दुष्करम्‌ = impossible

महताम्‌ = for the noble

Summary:- The sun though having only one wheel, though his way is baseless, though his charioteer is a thighless person, is always moving. So nothing is impossible for the noble people.

2. सर्वं सुसाधं सततात्कर्मणो मर्मवेदितुः ।

    सिकतात्वं शिला यान्ति स्त्रोतसोऽश्रान्थर्षणात्‌ ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.

पदविभागः- सर्वं,सुसाधं,सततात्‌,कर्मणः,मर्म,वेदितुः,सिकतात्वम्‌,शिला,यान्ति,स्रोतसः,अश्रान्त, घर्षणात्‌ |

अन्वयक्रमः- कर्मणः मर्म वेदितुः सततात्‌ सर्वं सुसाधं अश्रान्तघर्षणात्‌ शिला सिकतात्वम्‌ यान्ति |

प्रतिपदार्थः- 

कर्मणः = పనులయొక్క

मर्म = కిటుకు

वेदितुः = తెలిసినవానికి

सततात्‌ = ఎల్లప్పుడు

सर्वं = అన్నియు

सुसाधं = సులభసాధ్యమే

अश्रान्त = నిరంతరమైన

स्रोतसः = జలపాతముయొక్క

घर्षणात्‌ = రాపిడిచేత

शिला = బండరాయి

सिकतात्वम्‌      = ఇసుక లక్షణమును

यान्ति = పొందుచున్నది

भावः- ఈ లోకమునందు పనులయొక్మ కిటుకు తెలిసినవారికి ఎల్లప్పుడు (కష్టమైనవికూడ,) అన్నియు సులభముగా నెరవేరుచున్నవి. నిరంతరమైన జలపాతముయొక్క రాపిడిచేత బండరాయి కూడ యిసుకగా మారుచున్నది కదా!

सर्वं सुसाधं सततात्कर्मणो ममविदितुः ।

सिकतात्वं शिला यान्ति स््रोतसोऽश्रान्तयर्षणात्‌ ॥

कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.

पदविभागः- सर्व, सुसाधं, सततात्‌, कर्मणः, मर्म, वेदितुः, सिकतात्वं, शिला, यान्ति, स्रोतसः, अश्रान्त,घर्षणात्‌ |

अन्वयक्रमः- वेदितुः मर्म॒कर्मणः सततात्‌ सर्वं सुसाधं शिला अश्रान्त घर्षणात्‌ स्रोतसः यान्ति सिकतात्वं ।

प्रतिपदार्थः-

वेदितुः = one who knows

मर्म = the trick

कर्मणः = of any task

सततात्‌ = [एवऽ

सर्व = every thing

सुसाधं = is easily accomplished

शिला  = the rock

अश्रान्त = with continuous

घर्षणात्‌ = friction 

स्रोतसः = of the stream

यान्ति = gets

सिकतात्वं = sandy state

Summary:- If one is aware of the trick of doing any task, everything always will be easily accom-plished. Even the rock gets sandy with the continuous friction of the water stream.

3. यत्र यच्चारुताहेतुः तत्तु तत्रैव निक्षिपेत्‌ ।

    नार्प्यं नेत्राञ्जनं पादे नेत्रे वाधरवर्णकम्‌ II

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి  

                  స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.

पदविभागः- यत्र, यत्‌, चारुताहेतुः, तत्‌, तु, तत्र, एव, निक्षिपेत्‌, न,अर्प्यं , नेत्राञ्जनं, पादे, नेत्र, वाधरवर्णकम्‌ |

अन्वयक्रमः- यत्र॒ यत्‌ चारुताहेतुः तत्‌ तु तत्र एव निक्षिपेत्‌ पादे नेत्राञ्जनं नेत्रे वाधरवर्णकम्‌ न अर्प्यं |

प्रतिपदार्थः- 

यत्र = ఎక్కడ

यत्‌ = ఏది

चारुताहेतुः = అందమునకు కారణమగుచున్నదో (శోభించునో)

तत्‌ तु = దానిని

तत्र एव = అచ్చటనే

निक्षिपेत्‌ = ఉంచవలెను

पादे = పాదమునందు

नेत्राञ्जनं = కాటుకను

वा = లేక

नेत्र = కన్నులయందు

अधरवर्णकम्‌ = కాటుక (పెదవులకు వేసుకొనే రంగు)

न अर्प्य = ఉంచరాదు

भावः- ఈ లోకమునందు ఏ వస్తువు ఎక్కడ శోభను కలిగించుచున్నదో, దానిని     

         అచ్చటనే ఉంచవలెను. ఎవరు కూడా పాదములందు కాటుకను, 

         కన్నులయందు లత్తుక వర్ణమును (పెదవులకు వేసుకొనే రంగు) ఉంచరుకదా!

यत्र यच्चारुताहेतुः तत्तु तत्रैव निक्षिपेत्‌ ।

नार्प्यं नेत्राञ्जनं पादे नेत्रे वाधरवर्णकम्‌ II

कविपर्चियः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.

पदविभागः- यत्र, यत्‌, चारुताहेतुः, तत्‌, तु, तत्र, एव, निक्षिपेत्‌, न, अर्प्यं, नेत्राञ्जनं, पादे, नेत्र, वाधरवर्णकम्‌ |

अन्वयक्रमः- यत्‌ चारुताहेतुः यत्र तत्‌ निक्षिपेत्‌ तत्र एव॒ न अर्प्यं नेत्राञ्जनं पादे वाधरवर्णकम्‌ नेत्रे

प्रतिपदार्थः-

यत्‌ = which

चारुताहेतुः = flourishes beautiful

यत्र = where (in which place)

तत्‌ = that

निक्षिपेत्‌ = should be kept

तत्र एव = there only

न अर्प्यं = we shouldn't keep

नेत्राञ्जनं = collyrium

पादे = on foot

वा = or

अधरवर्णकम्‌    = Lipstick

नेत्र                = on eyes

Summary:- One must keep things in their proper places, so that they flourish beautifully. Indeed no one will decorate the collyrium on foot and lipstick on eyes. So the right things should be kept at the right place.

4. तुल्ये रूपे पिकः काकः ध्वनिना ज्ञायते मधौ ।

     विवृते हि मुखे वेद्यः सुजनो दुर्जनात्पृथक्‌ ||

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి; అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది.  

                    శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.

पदविभागः- तुल्ये, रूपे, पिकः, काकः, ध्वनिना, ज्ञायते,मधौ, विवृते, हि, मुखे, वेद्यः, सुजनः, दुर्जनात्‌, 

                 पृथक्‌ ।

अन्वयक्रमः- रूपे तुल्ये काकः पिकः मधौ ध्वनिना ज्ञायते मुखे विवृते दुर्जनात्‌ पृथक्‌ सुजनः

                वेद्यः हि ।

प्रतिपदार्थः-  

रूपे = రూపమునందు

तुल्ये = సమానమైనను

काकः = కాకి

पिकः =  కోయిల 

मधौ = వసంతకాలమున

ध्वनिना = ధ్వనినిబట్టి

ज्ञायते = తెలియబడుచున్నది

मुखे = ముఖమునందలి

विवृते = కవళికలనుబట్టి

दुर्जनात्‌ = దుర్జనునినుండి

पृथक्‌ = వేరుగా

सुजनः = మంచివాడు

वेद्यः हि = తెలియుచున్నాడు కదా!

भावः-  రూపమునందు కాకి మరియు కోకిల ఒకేవిధముగా ఉన్నను, వసంతకాలమున వాటి గొంతునుబట్టి కోయిలను, కాకిని వేరువేరుగా గుర్తించవచ్చును. అట్లే వ్యక్తి యొక్క ముఖకవళికలనుబట్టి చెడ్డవానిని మరియు మంచివానిని వేరువేరుగా గుర్తించవచ్చును.

तुल्ये रूपे पिकः काकः ध्वनिना ज्ञायते मधो ।

विवृते हि मुखे वेद्यः सुजनो दुर्जनात्पृथक्‌ ||

कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.

पदविभागः- तुल्ये, रूपे, पिकः, काकः, ध्वनिना, ज्ञायते,मधौ, विवृते, हि, मुखे, वेद्यः, सुजनः, दुर्जनात्‌, पृथक्‌ ।

अन्वयक्रमः- काकः पिकः तुल्ये रूपे ज्ञायते मधौ ध्वनिना हि सुजनो वेद्यः प्रथक्‌ दुर्जनात्‌

विवृते मुखे

प्रतिपदार्थः-

काकः = the crow

पिकः = the nightingale

तुल्ये = though equal

रूपे = in appearance

ज्ञायते = could be known (discriminated) 

मधौ = in spring

ध्वनिना = by voice

हि = indeed

सुजनः =  a noble person

वेद्यः = could be known

पृथक्‌   = separately

दुर्जनात्‌ = from a bad person

विवृते = through the (expressions) gestures

मुखे = on the face

Summary:- However the crow and the nightingale appear the same in features, we are able to discriminate between them through their voice in the spring season. Similarly, a good person can be discriminated against separately from a bad person through his facial gestures.

5. अब्धौ निमग्र एवार्हः प्राप्तुं रत्नानि साहसी ।

    न तीरस्थः तदाकाङ्क्षि न प्रयत्नादृते फलम्‌ ॥

कविपरिचियः- ఈ శ్లుకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి:; అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.

पदविभागः- अब्धौ, निमग्रः, एव, अर्हः, प्राप्तुं, रत्नानि, साहसी, न, तीरस्यः, तत्‌, आकांक्षी, न, प्रयत्नात्‌, ऋते, फलम्‌ ।

अन्वयक्रमः-अब्धौ निमग्रः साहसी एव रत्नानि प्राप्तुं अर्हः तत्‌ आकांक्षी तीरस्थः न अर्हः प्रयत्नात्‌ ऋते फलम्‌ न| 

प्रतिपदार्थः-

अब्धौ = సముద్రమునందు

निमग्रः = మునిగిన

साहसी एव = సాహసవంతుడు మాత్రమే

रत्नानि = రత్నములను

प्राप्त = పొందుటకు

अर्हः = అర్హుడు

तत्‌ = దానిని (ఆరత్నమును)

आकांक्षी = కోరుకొనుచు

तीरस्यः = తీరమునందున్నవాడు

न अर्हः = అర్హుడు కాదు

प्रयत्नात्‌ = ప్రయత్నము

ऋते = లేకుండా

फलम्‌ न = ఫలితముండదు కదా!

भावः- సముద్రమునందు మునిగిన సాహసవంతుడు మాత్రమే రత్నములను పొందుటకు అర్హుడు. కేవలము రత్నమును కోరుకొనుచు సమ్ముద్రతీరమున నిలిచిన వానికి రత్నము లభించుదు. ప్రయత్నము లేకుండా ఫలితము ఉండదు కదా!

अब्धौ निमग्र एवार्हः प्राप्तुं रत्नानि साहसी ।

न तीरस्थः तदाकाङ्क्षि न प्रयत्नादृते फलम्‌ ॥

कविपरिचियः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.

पदविभागः- अब्धौ, निमग्रः, एव, अर्हः, प्राप्तुं, रत्नानि, साहसी, न तीरस्यः, तत्‌, आकांक्षी, न, प्रयत्नात्‌, ऋते, फलम्‌ |

अन्वयक्रमः- साहसी एव निमग्रः अब्धौ अर्हः प्राप्तुं रत्नानि न काक्षी तत्‌ तीरस्थः न फलम्‌

ऋते प्रयत्नात्‌ ।

प्रतिपदार्थः-

साहसी एव = only a courageous

निमग्रः = who immersed

अब्धौ = in the ocean

अर्हः = is eligible

प्राप्तुं = to get (obtain)

रत्नानि = gems

न = not

आकांक्षी = the one who is desirous

तत्‌ = of that

तीरस्थः = being on the bank

न फलम्‌ = there will be no result 

ऋते = without

प्रयत्नात्‌ = the effort

Summary:- Only a courageous person, who is immersed in the ocean, is able to obtain gems, but not the person who is desirous to get them just by standing on the bank itself. No one will get the result without putting in a lot of effort.

6. पुष्पवत्‌ सौरभं ब्रह्म लीनमात्मनि नो विदुः ।

    कस्तूरी किं विजानाति स्वीयां कस्तूरिकामृगः ॥

कविपरिचयः- ఈ శ్లోకము గాయత్రీ నీతిగీతావళి: అను పాఠ్యభాగము నుండి స్వీకరింపబడినది. శ్రీవరదాచార్యులవారిచే రచింపబడినది.

पदविभागः- पुष्पवत्‌, सौरभं, ब्रह्म, लीनम्‌, आत्मनि,नो, विदुः, कस्तूरी, किं, विजानाति, स्वीयां, कस्तूरिकामृगः।

अन्वयक्रमः- पुष्पवत्‌ सौरभ आत्मनि लीनम्‌ ब्रह्म नो विदुः कस्तूरिकामृगः स्वीयां कस्तूरी

न विजानाति ।

प्रतिपदार्थः- 

पुष्पवत्‌   = పుష్పమునందలి

सौरभं   = పరిమళమువలె

आत्मनि   = తనయందు

लीनम्‌   = లీనమై ఉన్నట్టి

ब्रह्म   = బ్రహ్మను (అద్వితీయశక్తిని)

नो विदुः   = తెలుసుకో లేడు

कस्तूरिकामृगः     = కస్తూరిమృగము

स्वीयां   = తనయందున్న

कस्तूरी   = కస్తూరి సువాసనను

न विजानाति      = తెలుసుకొనలేదు

भावः-  పుష్పము తనయందున్నట్టి పరిమళమును తెలియ లేనట్లుగా, మానవుడు తనయందు అంతర్లీనమైయున్నట్టి అద్వితీయ శక్తిని తెలుసుకొన లేడు. ఎట్లనగా కస్తూరి మృగము తనయందున్న కస్తూరి పరిమళమును తెలియలేదు కదా!

पुष्पवत्‌ सौरभं ब्रह्म लीनमात्मनि नो विदुः ।

कस्तूरी किं विजानाति स्वीयां कस्तूरिकामृगः ॥

कविपरिचयः- This sloka is taken from the lesson Gayathri neethi geethavali written by sri Varadacharya.

पदविभागः- पुष्पवत्‌, सौरभं, ब्रह्मलीनम्‌, आत्मनि,नो, विदः, कस्तूरी, किं, विजानाति, स्वीयां, कस्तूरिकामृगः।

अन्वयक्रमः- पुष्पवत्‌ नो विदुः सौरभं ब्रह्म लीनम्‌ आत्मनि नो विदुः किं कस्तूरिकामृगः विजानाति स्वीयां कस्तूरीं ।

प्रतिपदार्थः- 

पुष्पवत्‌ = like the flower

नो विदुः = (which) is not aware of

सौरभं = (ats) fragrance

ब्रह्म = the supreme power

लीनम्‌ = imbibed

आत्मनि = in oneself

नो विदुः = is not known

कि = whether or (does)

कस्तूरिकामृगः = the musk deer

विजानाति = knows

स्वीयां = its own

कस्तूरी = musk

Summary:- The flower is not at all aware of its own fragrance. Simillarly human beings or not aware of the supreme power imbibed in them. For instance the musk deer is not aware of its own musk.

                                          

1. निबन्धप्रश्नाः (पद्यभागात्‌)                           1 X 6 = 6 M

ESSAY QUESTIONS (POETRY)

कुमुद्वतीपरिणयः

కుముద్వతీ పరిణయ:

కవి:- మహాకవి కాళిదాస:

१. कुशस्य सरयूविहारं तत्परिणामं च विवृणुत ।

२. कुशः कुमुद्वतीं कथं परिणीतवान्‌ ।

 పరిచయం:- కుముద్వతీ పరిణయం అను ఈ పాఠము మహాకవి కాలిదాసు చే రచింపబడిన రఘువంశ మహా కావ్యము నుండి స్వీకరింపబడినది. మహాకవి కాళిదాసు కుమార సంభవము, రఘువంశము, మేఘసందేశము అను మూడు మహా కావ్యములను, బుతుసంహరమను లఘు కావ్యమును మరియు మాళవికాగ్ని మిత్రము,విక్రమోర్వశీయము, అభిజ్ఞాన శాకుంతలము అను మూడు నాటకములను రచించెను. ఇతడు ఉపమాలంకారమును ప్రయోగించుటలో సుప్రసిద్ధుడు.

పూర్వవైభవముతో  ప్రకాశించుచున్న అయోధ్యానగరమును పాలించుచున్న శ్రీరామ అగ్రజుడగు కుశుడు సంపదలయందు దేవేంద్రుని మరియు కుబేరుని మించియుండెను. ఇట్లుండగా గ్రీష్మకాలము నందు పగలు మరియు రేయి ప్రణయ కలహము పొందిన భార్యాభర్తల వలె ఒకరికై ఒకరు ఎదురు చూచుచుండిరి. అట్టి గ్రీష్మకాలమున చల్లదనమునిచ్చుటచే చంద్రుడు, ధాన్యములు, చలువపందిర్ల వంటి సౌకర్యములను కల్పించుటచే కుశుడు కూడా  ప్రజలకు యిష్టులై ఉన్నారు. ఆ గ్రీష్మకాలమున అంత:పుర స్త్రీల సమేతముగా రాజహంసలతోనూ, పువ్వులతోనూ అలరారుచున్న సరయూనదీ జలములందు విహరించవలెనని కుశునకి కోరిక కలిగెను. కావున ఆ సరస్సునందలి మొసళ్ళను, చేపలను జాలరులచే తొలగించి అంత:పుర స్త్రీలతో కలిసి సరయూ నది యందు విహరించసాగెను. ఇట్లు అంత:పురస్త్రీలతో జలక్రీడలాడుచున్న కుశుడు ఆకాశమందు అప్సరసలతో జలక్రీడలాడుతున్న దేవేంద్రుని పోలి ఉండెను. రాజ్యముతో సమానమైనది, అనేక జయములకు చిహ్నమయి ఉన్న మరియు అగస్త్యమునిచే ఇవ్వబడిన రత్నాభరణమును శ్రీరాముడు రాజ్యముతో పాటు కుశునకు ఇచ్చియుండెను. అట్టి రత్నాభరణము జలక్రీడా సమయమున కుశునికి తెలియకయే నీటియందు పడిపోయెను.

అంత:పుర స్త్రీలతో కలిసి ఆనందముగా జలక్రీడలాడిన కుశుడు తీరమున గల గుడారమునందు ప్రవేశించి పరిశుభ్ర వస్త్రములు ధరించుటకుమునుపే తన బాహువు నందు దివ్వకంకణము లేకుండుటను గమనించెను.

పూర్వము తన తండ్రి రామునిచే ధరింపబడినది, శత్రువులను జయించు వశీకరణమువలె ఉన్న ఆ రత్నాభరణము పోవుటచే కుశుడు బాధపడెను. కాని బంగారము నందు అతనికి లోభములేదు. థీరులకు సువర్ణాభరణములు పువ్వులతో సమానము కదా!

కుశుడు వెనువెంటనే పల్లెవాసులను పిలిచి ఆభరణమును వెదుకవలసినదిగా ఆజ్ఞాపించెను. వారు కుశునితో ఇట్లనిరి. “ప్రభూ! మేము ప్రయత్నించి వెతికిననూ ఆభరణము లభించలేదు. నదిలో నివాసమున్న కుముదుడను సర్పము దురాశచే ఆ ఆభరణమును తీసికొనియుండవచ్చును అని చెప్పిరి. ఆ విషయమును విన్న కుశుడు వెంటనే కుముదుని నాశనము చేయుటకై గరుడాస్త్రమును సంధించెను. దీనిని తెలుసుకొనిన కుముదుడు భయపడి వెంటనే పాలసముద్రము నుండి లక్ష్మీదేవి తీసుకు వచ్చిన పారిజాతవృక్షము వలె ఒక చక్కని కన్యను వెంటదీసికొని మడుగు నుండి పైకి వచ్చెను. కుముదుడు కన్యాసమేతుడై వినయపూర్వకముగా సమీపించుటవలన కుశుడు గరుడాస్త్రమును ఉపసంహరించుకొనెను. లొంగిపోయిన వారిపట్ల సజ్జనులు కోపమును ప్రదర్శింపరుకదా!

       కుముదుడు ఆత్మాభిమానము కలవాడైనను, గరుడాస్త్రము సర్పజాతికి హానికరమని గ్రహించి కుశునికి నమస్కరించి ఇట్లనెను.“ప్రభూ శ్రీరామ పుత్రులగు మీ సంతోషమునకు ఆటంకము కలిగించను. ఈ కన్య మీ జ్లైత్రాభరణమును ఆకాశము నుండి పడుచున్న ఒక జ్యోతిగా భావించి కుతూహలముచే గ్రహించెను. మీ పట్ల లెక్కలేనితనము కాదు. కావున మీ భుజ బలమునకు ప్రతీకగా ఉన్న ఈ ఆభరణమును స్వీకరింపుము. ఈ అపరాధమునకు పరిహారముగా మీ పాదసేవకై నా సోదరిని మీ భార్యగా స్వీకరింపవలసినదిగా కొరుచున్నాను.”ఇలా ఆభరణము లభించుటచే కుశుడు సంతోషించెను. పిమ్మట కుముదుడు బంధుపరివార సమేతుడై

తన సోదరిని కుశునకిచ్చి వివాహము జరిపించెను. కుశుడు బంధువగుటచే సర్పజాతికి గరుత్మంతుని భయము తొలగినదని కుముదుడు బంధువు అగుటవలన తన ప్రజలకు సర్పహాని కలుగదని కుశుడు సంతోషించారు.

Kumudwathi Parinayam

१. कुशस्य सरयूविहारं तत्पपिणानं च विवृणुत |

२. कुशः कुमुद्वतीं कथं परिणीतवान्‌ ।

Introduction: The present lesson Kumudwathi Parinayam is taken from the book Raghuvamsa, written by Kalidasa. This eminent poet has written Raghuvamsa mahakavya, Kumara Sambhavam, Meghasandesha, Ruthusamhara and three dramas known as Malavikagnimitram, vikramorvasiyam and Abhignana Sakuntalam. Kalidasa became popular as Upama Kalidasasya for his usage of Upamalankara.

Story: Kusa the elder son of Sn Rama was ruling the city Ayodhya rejuvenated with ancestral glory. He excelled even Indra and Kubera in prosperity. When it was scorching summer the day and night were awaiting each other like a couple as if they indulged in romantic rivalry. In that hot summer the people of Ayodhya were very much pleased with the cold moonlight, as well with the King Kusa, who provided them with cool marquees (tents) and other facilities.

Once the king became desirous to swim, along with his queen and other ladies in the waters of Sarayu which is flourishing with all royal swans and beautiful flowers. So he ordered the fishermen to remove all crocodiles and fish. Later he enjoyed swimming with all his ladies and other friends. He resembled the king of heaven Indra who was enjoying swimming with heavenly ladies. Sri Rama presented a gem necklace to Kusa that was granted to him by the divine sage Agastya. It was equal to the Kingdom and a mark of their victories.

Unfortunately the King lost the gem necklace at the time of swimming. After bathing in the waters of Sarayu, the King entered the tent on the bank side. Before dressing himself with the new clothes he realized that the necklace was lost in the waters.

Kusa was very much worried with the loss of the necklace not because of his greed on gold, but because it was worn by his father Sri Rama as well; it had the mesmerizing power to defeat the enemies. The courageous treat the jewelry like a bunch of flowers.

So the king immediately called the experts from the village and ordered them to search for the ornament. All their efforts became futile. Then they said to the King “Oh King! Even after putting in a lot of effort we could not trace out the ornament.

           We suspect that it had been taken by a serpent called Kumuda out of greed. “Then the king became angry and wielded his bow with Garudastra. The Serpent Kumuda came to know about this and was very scared. He immediately came up from the waters of Sarayu along with a beautiful lady. He appeared like a Parijata tree that came out of the ocean along with the Goddess Lakshmi. He bowed to Kusa humbly along with the lady. Since Kumuda approached with great respect and loyalty, Kusa withdrew his missile.

Because noble people will never show anger on those who realized and surrendered. However Kumuda had great self-respect, he thought of the danger that would occur to the entire serpent class by the Garuda missile. So he bowed to Kusa and said “Oh Lord! As you are the son of a Lord Sri Rama, I never behave against your wishes. This lady felt that the ornament might be a special light (Spark) that was falling from the sky. So she had taken it out of curiosity. But not due to any carelessness or disrespect towards you. You may please take this ornament which stood as a mark of your victory and prowess.

This lady is my sister. She would like to serve at your feet as an atonement to this mistake. So I request you to accept my sister as your better half and bless us. Kusa felt happy to get the ornament back. Then Kumuda performed the marriage of his sister with Kusa.

Kumuda felt happy to be a relative of Kusa. So that he will have no fear from Garuda. Kusa also felt happy about becoming a relative of Kumuda. So that all his people will be freed from the fear of snakes.

२. विक्रमाङकस्य औदार्यम्‌

     విక్రమాంకస్య ఔదార్యం

 కవి:-  బిల్హణుడు

१. राजा आहवमह्ः कं युवराजं कर्तुमेच्छत्‌ ? ततः किमभवत्‌ ?

२. विक्रमाङकस्य उदारशीलं वर्णयत ।

పరిచయము:- విక్రమాంకస్య  ఔదార్యము అను ఈ పాఠ్యభాగము బిల్షణమహాకవి వ్రాసిన విక్రమాంకదేవ చరితము అను గ్రంథమునుండి గ్రహింపబడినది. కాశ్మీర దేశంలో జనించిన బీల్బణుడు విద్యార్థనకై దేశసంచారము చేస్తూ కర్ణాటక దేశాన్ని పాలిస్తున్న విక్రమాదిత్యుని ఆన్టానపండితునిగా స్థిరపడినాడు. దీనిని బట్టి బిల్ణణుడు 12వ శతాబ్ధముననకు పూర్వము వాడు అని పండితుల అభిప్రాయము.

కథాసారంశము:- భారతదేశ దక్షిణ భాగములో ఉన్న కర్ణాటక దేశమును ఆహవమల్లుడు అనే రాజు పరిపాలించేవాడు. ఆ రాజునకు సోమదేవుడు, విక్రమాదిత్యుడు, జయసింహుడు అను ముగ్గురు కుమారులు ఉండేవారు. ఈ ముగ్గురిలో రెండవ కుమారుదైన విక్రమాదిత్యుడు అన్ని యుద్దవిద్యలు, రాజ వద్యలయందు మంచి (ప్రతిభ గలిగినవాడయ్యెను. యుద్ధములందు అతనికిగల అత్యంత ఉత్సాహము, రాజకార్యములను నిర్వహించుటలో అతనికి (విక్రమాదిత్యునికి) గల గొప్ప పట్టుదలను గమనించిన 'ఆహవమల్లుడు” విక్రమాదిత్యుని యువరాజుగా చేసినట్లయితే సింహపరాక్రముదైన విక్రముని ఒడిలో పాలింపబడే ఈ రాజ్యముపైకి దండెత్తుటకు ఎవరూ ధైర్యం చేయరని భావించెను. నేను రాజుగా మరియు విక్రముడు యువరాజుగా ఇరువురము రక్షించుచుండగా రెండు తీరములనడుమ (ప్రవహించుచు ప్రశాంతతను పొందునట్టి నదివలె ఈ రాజ్యము నాధరణస్థితిని పొందును అని ఆలోచించి విక్రమాదిత్యుని యువరాజుగా అభిషేకించుటకు ఇష్టపడెను. వెంటనే విక్రమాదిత్యుని పిలిపించితన నిర్ణయమును తెలిపి యువరాజుగా పట్టాభిషేకముపొందుటకు సిద్ధంగా ఉండుమని తెలిపెను. అపుడు విక్రమాదిత్యుడు తండ్రితో మీ ఆజ్ఞను పాటించుట నా కర్తవ్యము. ప్రస్తుతము రాజులందరు నా ఆజ్ఞను సిరసావహించుచున్నారు. త్యాగమునకు మరియు భోగములకు సంపద నా వశమై ఉన్నది. మీ దయవల్ల అన్ని మర్యాదలు పొందుతున్న నెను యువరాజ భావముతోనే ఉన్నాను అని పలికను. అందులకు రాజు కుమార నీవు నా కోరికను ఎందుకు తిరస్మరించుచున్నావు. ఈ రాజ్య రక్షణ భారమును నీవు వహించకున్నచో నాకు విశ్రాంతి ఎట్లు లభించును అనెను. దానికి సమాధానముగా విక్రమాదిత్యుడు “తండ్రీ నా కంటే పెద్దవాడైన సోమదేవుడే యువరాజ్య పట్టాభిషేకమునకు అర్హుడు. 

ఈ పదవికి నేను అర్హుడను కాను. ఇంకను పెద్దకుమారుని కాదని మీరు నన్ను అభిషక్తుడిని చేసినచో మన వంశమునకు మచ్చ ఏర్పడును. రాజధర్మమును అనుసరించి “మీరు” మహారాజుగాను, నా పెద్ద సోదరుడు యువరాజుగానూ పాలన కొనసాగించండి. నేను మీ ఇద్దరిని అనుసరించుచు, రాజశాసనమునకు కట్టుబడి సమస్త కార్యములను జరిపించగలను.” అని తెలిపెను.

 

అతని మాటలు విని “రాజూ” ఆహవమల్లుడు అత్యంత ఆశ్చర్యమును పొందెను. అతని ధర్మవిచక్షణను చూసి ఆశ్యర్యచకితుడాయెను. ఈ విక్రమాదిత్యుడు మాయొక్క వంశమున రత్నము వంటివాడు అని చాలా ఆనందము పొందెను. ఈ విధముగా విక్రమాదిత్యుడు తన అన్న అయిన సోమదేవుని సామర్థ్యమును తండ్రికి వివరించి, అతనిని యువరాజుగా చేసెను. తనకు లభించిన రాజ్యపదవిని కూడా లెక్కపెట్టక (లక్ష్యపెట్టక) రాజ ధర్మములయందు “వ్యక్తిగత అర్హతలు” ఎప్పుడూ యోగ్యముకావు అని ఆలోచించిన విక్రమాదిత్యుడు తన బెదార్యమును చూపెను.

Vikramaankasya Oudaryam

१.  राजा आहवमह्ः कं युवराजं कर्तुमेच्छत्‌  ? ततः किमभवत्‌ ?

२. विक्रमाङकस्य उदारशीलं वर्णयत ।

Introduction: The present lesson “ Vikramaankasya Oudaryam” is taken from the book Vikramankadeva Charitham written by a Kashmiri pandit Bilhana. Vikramaditya’s education, coronation and his marriage with Chandralekha ete were described in this work. Bilhana was the court poet of Vikramarka VI of Chalukya dynasty. He belonged to 12th century A.D.

Story: King Ahavamalla was ruling karnataka, the Southern part of India. He was blessed with three children Somadeva, Vikramaditya and Jayasimha. Among them the second son Vikramaditya mastered all Sastras. His father Ahavamalla was very much impressed with his son’s valor, and determination in administrative aspects. So he thought of crowning him as prince. Ifhe did so no enemy could dare to attack the kingdom, that would appear as if the royal Goddess having a lion on her lap. The king felt that if Vikramaditya had been appointed as prince his burden would be reduced, peace and harmony would be established, as if like a river, and normality on either bank.

Vikramiditya came to know about the plans of his father. He bowed to him and said “Oh! Father all subordinate kings are obeying my orders,  have abundant money for any charity, donations and for my self enjoyment. Every luxury is possible for me with your blessings. So please cast off your desire to appoint me as prince.

Listening to the words of his son Ahavamalla said “* Dear one why do you oppose my desire? Only Lord Shiva knows how I prayed to get you as my son. So please accept my proposal. Unless you share my burden, how could I get relaxation in the war fields?”

Hearing the agonizing words of his father Vikramaditya said, “ Your favoritism towards me may become an obstacle for your good discretion. When my elder brother Somadeva is there, I have no right to be crowned as prince. If we deviate from this chronological custom the Goddess of the kingdom will get a bad remark.

Moreover if I accept the kingdom, by making my elder brother (SSomadeva) dismayed (disappointed), our Chalukya dynasty also will get a bad remark. (misfame). Let my elder brother be crowned as prince. I follow the footprints of both of you in all quarters. So please restrain yourself from the desire of making me your prince. It will bring misfame for you. I am indeed enjoying all the comforts without any effort. 

Ahavamalla was astonished on hearing the wonderful words of his son. The fickle wealth goddess will certainly pollute anybody’s mind. Anybody will be greedy for power. But Vikramaditya is very righteous. Later the king placed him on his lap and adorned a pearl necklace on his neck. He said “ Dear son ! Lord Siva bestowed me due to my fortune. You were born to me like an ornament to the Chalukya dynasty. Even Lord Siva feels that you are the capable one to rule the kingdom. So by accepting the coronation you please rejuvenate the glory of our Chalukya dynasty. Let all other kings praise me for showing favoritism towards merits and having no bad remark.

Then Vikramaditya said “ Oh father! Your favoritism may bring a bad name to me. I will obey the order of my elder brother. He will become very strong in invading all quarters.

Thus the king, convinced by the words of Vikramaditya, crowned his elder son Somadeva as prince.

रुद्रमदेवी

   రుద్రమదేవి

                                                                                       - శ్రీ దురిశేటి వేంకటరామాచార్య 

१. रुद्रमदेव्याः विजयं संक्षिपत ।

२. देवगिरिनाथः महादेवः रुद्रमाम्बया कथं पराजितः ?

పరిచయము:- రుద్రమదేవి అను ఈ పాఠ్యభాగము శ్రీ దురిశేటి వేంకటరామాచార్య గారిచే రచించబడిన శిల్పశ్రీ:  అను కావ్యమునుండి గ్రహింపబడినది. సంస్కృత భాషలోగల గ్రంథములను చదువుట, చదివించుటలో శ్రద్ధగల ఈ కవి తెలుగుభాషలో అనార్కలి, అథర్వణాచార్యుడు అను గ్రంథములను రచించెను. కాళిదాసు రచించిన రఘువంశ కావ్యమును తెలుగు భాషలోనికి అనువదించెను. శ్రీమాన్‌ కనకాచార్య మంగాంబ దంపతుల కుమారుడైన ఈ వేంకటరామాచార్యులు గారు కాకతీయ రాజు అయిన గణపతి దేవుని పాలన, అతని పుత్రిక అయిన రుద్రమదేవి పాలన, తెలంగాణా ప్రాంతంలో ప్రసిద్ధమైన రామప్ప దేవాలయ నిర్మాణంలోగల శిల్పసాందర్యము, రామోజుపండితుని చరిత్రను ఐదు స్కంధములు గల “శిల్పశ్రీ” అను కావ్యములో అత్యంత సుందరంగా వర్ణించెను.

కథాసంగ్రహము:- కాకతీయ రాజేంద్రుడు, తన పరాక్రమమనే సూర్యతేజమును తెల్లని గొడుగుగా జేసి ప్రజలకు భయం లేకుండా పరిపాలిస్తున్న “గబపతిదేవునితో” అతని మంత్రి శివయ్యదేవుడు ఈ విధముగా పలికెను. “రాజా! మీ కుమార్తె అగు ఈ రుద్రమదేవి శత్రుసంహారము చేసి కాకతీయ రాజ్యలక్ష్మని కాపదగల సమర్జురాలు. ఈమె మిత్రులకు అభయమును ఇచ్చునది, శత్రురాజులకు భయమును కలిగించునది. శివభక్తి పరాయణురాలగు ఈ రుద్రమను రాణిగా అభిషేకించి రాజ్యమును మరియు ప్రజలను సంతోషపరచుము” అని పలికెను.

 మంత్రి మాటలు విన్న గణపతిదేవరాజు సంతోషముతో రాజ్యమునందు అన్ని దిశలలో, గ్రామగ్రామములలో రుద్రమ  పట్టాభిషేకవార్తను చాటించెను. శుభముహుర్తము నిర్ణయించి వవిత్రములైన సముద్రజలములను తెప్పించి హర్షపులకములు కలుగుచుండగా గణపతిదేవుడు తన కుమార్తె అయిన రుద్రమను కాకతీయరాజ్య మహారాణిగా అభిషక్తురాలిని చేసెను. ప్రియమును, హితమును గూర్చు నిర్మలములైన శివదేవయ్య మాటలను సఫలంచేస్తూ ర్నుదమదేవి తన విధి నిర్వహణలో సామంతరాజుల మరియు ప్రజల గౌరవమును అభిమానమును పొందెను. సకల సామంతులు మరియు (ప్రజలు వారి ఇవ్టానుసారము మనస్పూర్తిగా పన్నులు చెల్లించినారు.

రుద్రమదేవి పాలనలో రాజ్యములో జరుగుచున్న అభివృద్దిని చూసి సహించలేని అనూయాపరులైన హరిహరుడు, మురారి అను సామంతరాజులను, పరాక్రమవంతుడు, అహంకారి దుర్మాకమణపరుడు అయిన దేవగిరి రాజు మహాదేవుడు వారిని రుద్రమకు వ్యతిరేకముగా మార్చినాడు. మహాబలవంతులమైన మనము ఒక అబల అధికారమునకు లొంగిపోవదము, అవమానకరము, అపకీర్తి పదము అని వారిని రెచ్చగొట్టినాడు. ఆ విధముగా విచక్షణ లేని దేవగిరి రాజు, రుద్రమదేవి శివుని పూజకై వెళ్ళిన సమయములో మదగజ, తురంగ, పదాతి సైన్యములతో కాకతీయ రాజ్యమును, బలమైన సైన్యమును కలిగిన, శివబలము కలిగిన రుద్రమను “అబలగా” పరిగణించి కోటను ముట్టడించెను.

శివపూజా కార్యక్రమంలో ఉన్న ర్ముదమ ఈ విషయం తెలుసుకొని కోపముతో ఎర్రబడిన న్మేత్రములతో యుద్ధనిపుణులను కొందరిని తీసుకొని వెంటనే శత్రువులచే చుట్టుముట్టబడిన స్థానమునకు వెళ్లెను. శత్రుసైన్యాలను చూచి నాగుపామువలె బుసకొట్టి శత్రువుల సమీపమునకు వెళ్లి శత్రుపైన్యముల గుండెలు పగిలే విధంగా అపరచండిక వలె శంఖమును పూరించెను. రుద్రమదేవి శంఖధ్వని విన్న దుర్దములో ఉన్న సామంతరాజులు, సంతోషముతో వెంటనే వారు కూడా శంఖధ్వనులు చేశారు.

పరస్పర సంకేతాలను అందుకొని కాకఠీయరాజ్య సైనికులు శత్రుసైనికులపై విజృంభిస్తూ ముందు, వెనకాల అడవిని కాల్చే దావానలమువలె విరుచుకుపడిరి. క్షణంలో నాగుపాము కాటువలె తగిలిన రుద్రమ ఖడ్గ ప్రహారమునకు దేవగిరి రాజు మహీ దేవుని యొక్క మావటివాడు మరణించెను. ఆ ఏనుగుపైనుండి కిందపడిన మహాదేవుడు పామువలె బుసకొడుతూ వేగంగా వేరొక రథము ఎక్కి వర్షధారలవలె బాణములను కురిపించెను. రుద్రమ మహదేవరాజును నిలువరించి రెండు బాణాలతో సారథిని, ఆరు బాణములతో ధనుస్సును, జెండాను, ఒక్కొక్మ బాణంతో రథాన్ని వరిచి, శత్రురాజును నేలపై నిలబెట్టింది. చేసేది ఏమి లేక  సిగ్గుతో తన బలగమంతా ఓడిపోవడం చూసి స్త్రీ “అబల” అనునది అసత్యము అని తెలుసుకొని రుద్రమదేవి శక్తిని తట్టుకొనలేక దేవరాజు తన సైన్యంతో విచిత్రంగా పారిపోయెను.

Rudramadevi

१. रुद्रमदेव्याः विजयं संक्षिपत ।

२. देवगिरिनाथः महोदवः सुद्रमाम्बया कथं पराजितः  ?

Introduction: The present lesson Rudramadevi written by Sri Duriseti Venkata Ramacharya. It has been extracted from the book Shilpasri. The author contributed two books in Telugu - Anarkali and Atharvanacharyudu. He also translated Kalidasa’s Raghuvamsa into Telugu. In this book the great prowess of Ganapatideva of the Kakatiya dynasty, the valor of Rudramadevi, and the talent of eminent sculptor Ramoju who built Ramappa temple, was explained.

Story: The very valiant King Ganapatideva was ruling the Kakatiya Kingdom uninterruptedly. When days passed, the king, whose prowess resembled Lord Shiva, became old, his hair became Salt and pepper. He lost strength in his limbs. Observing this his minister Sivaiahdeva advised him “Oh King! Your endearing daughter Rudrama is the most pleasing personality in the entire Kakatiya Kingdom. She has great prowess to impress all the enemies.

She is the manifestation of fearlessness to all her friends, and very much Ferocious to her foes. She certainly brings glory to the kingdom. So by crowning her as princess, you make all our people and the earth very happy”.

       Listening to the words of his minister, the king also felt very happy. He immediately made an announcement in his kingdom, as well in all other kingdoms in this regard. On one auspicious day, the thing with all the sacred waters of oceans and rivers, with

The blessings of all priests, with all Vedic chantings, crowned Rudrama Devi as princess. She made the very pure and beneficial words of the minister true. All her subordinate kings as well her subjects (people) paid taxes wholeheartedly.

The two Kings Harihara and Murari, who were the relatives of Rudrama, become jealous of\ the ever growing prosperity of the Kakatiya Kingdom. They were surprised and their minds became polluted.

Devagiri King Mahadeva was very clever in invading other Kingdoms through all unrighteous means. He joined hands with those two selfish fellows Harihara and Murari and bribed them. The Devagiri king Mahadeva thought that Rudramma was a helpless lady. He felt that he was very strong, clever, very arrogant with all his forces of elephants, horses and warriors. He suddenly attacked the Kakatiya Kingdom when Rudrama went to worship Lord Shiva. Her fort was captured by enemies. Knowing this, she became very angry and returned to the city. She became furious like a snake on observing the enemies that surrounded her city.

       She played the conch with a desire to win over the enemy. Listening to the sound of the conch of Rudrama, all her followers were inspired to fight against the enemies. They all attacked the enemies in the war field with the highest coordination. They exchanged war signals mutually. The Sword that was released by Rudrama, with a snake speed, killed the mascot of the Devagiri King (Mahadeva). The king, sighing like a snake ascended on another chariot and showered many arrows. Rudrama faced him courageously. She killed the charioteer with two arrows. The horses with six arrows and the flag with one arrow. She finally made him chariotless. Then the king became shameful and realized that Rudramma was not a helpless lady. He retreated from the battle field. Thus Rudramma conquered one and all in that battle, and all her enemies retreated.

नृसिंहाविर्भाव:

నృసింహావిర్భావ:

కవి:- శ్రీ కె. సుధాకర రావ:

१. नृसिंहस्य आविभविं वर्णयत ।

२. नृसिंहेन कृतं दनुजवधं प्रपचयत ।

పరిచయము:-  ప్రస్తుత పాఠ్యభాగము ఆధునిక కవి పండితుడైన శ్రీ కె. సుధాకర రావు గారు రచించిన నృసింహనఖ కౌముదీ అను కావ్యము నుండి స్వీకరించబడినది. వీరు ఆధునిక కవులలో సుప్రసిద్ధులు. బహుభాషా పండితులు. వీరు తెలుగు, సంస్కృతం, హింద్‌, కన్నడ భాషలలో అనేక గ్రంధములు రచించారు. ప్రస్తుతము హైద్రాబాద్‌ దూరదర్శన్‌ కేంద్రంలో వార్తా విభాగాధిపతిగా పనిచేయున్నారు.

పాఠ్యభాగ వరిచయము:- ప్రస్తుత పాఠ్యభాగము నందు నృసింహ ఆవిర్భావము గురించి వర్ణించబడినది. రాక్షస రాజైన హిరణ్యకశిపుడు శ్రీ మహావిష్ణును ద్వేషించుచు ముల్లోకములను తన అధీనమున ఉంచుకొని దారుణముగా పరిపాలించుచుండెను. అతనికిప్రహ్లాదుడును కుమారుడు కలిగెను. ఆ ప్రహ్లాదుడు పూర్వజన్మ సుకృతముచే విష్ణుభక్తుడై నిత్యమూ ఆ గురువుల వద్ద చదువుకై ఉంచినప్పటికీ అతని హరిభక్తి తగ్గలేదు. తన కుమారుని విద్యాభ్యాసము గురించి తెలుసుకొనే కోరిక గలవాడై హిరణ్యకశిపుడు ప్రహ్లాదుని పిలిపించెను. ప్రహ్లాదుని హరిభక్తిని తెలుసుకొని ఎటైనా తన పుత్రుని మార్చవఠనని హిరణ్యకశిపుడు ప్రయత్నించెను.

ప్రస్తుత పాఠ్యాంశము:- హిరణ్యకశిపుడు తనకుమారుడైన ప్రహ్లాదుని విష్ణుభక్తిని గమనించి మిక్కిలి కోపము పొందినవాడై ఇట్లు పలికెను -నాయనా! కుమారా! నీవు హరిని కీర్తించుట మాని నన్నే ధ్యానించుము. ఈ సమస్త లోకములకు నేనే అధిపతిని. నన్ను సేవించి సమస్త సుఖములను పొందుము. మనస్సును భయమును విడిచిపెట్టుము అని పలుకగా ప్రహ్లాదుడు చిరునవ్వుతో ఇట్లు పలికెను - తండ్రీ! సకల జీవరాసులచే పూజింపతగిన వాడు, మరియు సర్వపాపములను నశింపజేయువాడు, రాక్షసవంశ నాశకుడు ఆ నారాయణుడే. ఆయన సంకల్ప మాత్రము చేతనే ఈ విశ్వమంతయు నృష్టింప బడుచున్నది, నడుప బడుచున్నది. అని పలికి నిశ్శబ్బముగా నిలబడెను.

అంతట హిరణ్యకశిపుడు తన కుమారుని మీద మిక్కిలి క్రోధము పొందినవాడై ఇట్లు పలికెను. ఓ మూఢబుద్ది కలవాడా! తండ్రీ మాటను తిరస్కరించి నా శత్రువును స్మరించుట నీకు ఎంత మాత్రము తగదు. నా శత్రువును పొగిడి అపరాధము చేసి నా శిక్షకు పాత్రుడవగుచున్నావు. నేను ఇప్పుడే నా గదా(ప్రహారముతో నీ శిరస్సును ముక్కలు చేసెదెను. నీ హరి నిన్ను కాపడగలడేమో చూచెదను. అతడు

ఎక్కడ ఉన్నాడు? నీ హరి సర్యవ్యాపకుడు అనుచున్నావు కదా! అట్లయినచో అతనిని నాకు చూపించుము అని ప్రశ్నించగా వెంటనే ప్రహ్లాదుడు “తండ్రీ! ఆ హరి అంతటను నిండి ఉన్నాడు. అక్కడ ఇక్కడ అననేమి?. ఆయన లేని చోటు లేదే. ఆ హరి సర్వాంతర్యామి”. అ ని మృదువుగా పలుకగా వెంటనే ఆ దైత్యరాజు ఇట్లు పలికను. 

ఓ బాలుడా! అంతటా ఉన్నాదని చెప్పబడుచున్ననీ హరి ఈ స్తంభమున ఉన్నాడా? అని ప్రశ్నించగా ప్రహ్లాదుడు శాంతచిత్తుడై ఇట్లు సమాధానము పలికను. ఆ మహావిష్ణువు ఆ చరాచర జగత్తునందు, సమస్త జీవరాశులయందు ప్రకాశించుచున్నాడు అని పలికగా హిరణ్యకశిపుడు మిక్కిలి కోపముతో ఓ ! నీ హరి స్తంభమున ఉన్న యెడల చూపించుము ఇప్పుడే అతనిని నా గధాయుధథముతో చంపెదను అనిపలుకగా ప్రహ్లాదుడు తండ్రీ! హరిని చంప ఎవరికీ సాధ్యము కాదనెను. ఆ మాటచే రాక్షసుడు మిక్కిలి కోపించి తన గదతో ఎదురుగావున్న స్తంభముపై మోదెను. ఆ మరుక్షణమే స్తంభము రెండుగా చీలగా ఆ మధ్యభాగము నుండి శ్రీ మహావిష్ణువు నరసింహ రూపము ధరించి ఉగ్రుడై ఆవిర్భవించి ఆ హిరణ్యకళిపుని తన ఒడి పై ఉంచుకొని అతని హృదయమును చీల్చి సంహరించెను. అంతట ఆ విష్ణువు సాయంకాలపు సూర్యుని వలె ప్రకాశించెను. ఇంద్రాది దేవతలు ఆ దైత్యవధను చూసి మిక్కిలి సంతసించిన వారై ఆ నరసింహుని భక్తి ప్రపత్తులతో ప్రస్తుతించిరి.

Nrusimhavirbhava

१. नृसिंहस्य आविभविं वर्णयत ।

२. नृसिंहेन कृतं दनुजवधं प्रप्चयत ।

Introduction: The present lesson “Nrusimha Avirbhava” is extracted from the book “Nrusimha kaumudi, written by Dr. Sudhakara Rao. He is an eminent scholar in Sanskrit,English, Telugu and Kannada. He contributed more than seventy two works in multiple languages. Presently he is working as Director, news wing in Doordarshan, Hyderabad.

Story: The Demon king Hiranya Kasipu sent his son Prahlada to “Gurukulam” for education. But the young boy due to the virtue of his previous birth, was always chanting the name of Lord Srihari. On knowing this, Hiranyakasipu became angry and said “Dear son! Stop chanting the name of Lord Srihari who is our enemy. You always chant my name and praise me only. Be fearless and enjoy all comforts. Listening to the words of the mighty demon King, Prahlada said | adore only the lotus feet of Srihari, the ultimate source for the creation of this universe. He is pure hearted, omniscient (knows everything), and eradicates all our sins. He is the destructor of the demon class. So he is to be worshiped by all human beings.

            This universe is created and destroyed only on his consent”. Saying this Prahalada kept silent. Then Hiranyakasipu became angry and said “Dear son you are disobeying your father and worshiping our enemy Lord Srihari. Out of ignorance you are committing a great Sin. For this you will certainly fall in hell. If you don’t stop adoring Srihari, with in no time I will break your head with the club. I will see whether Srihari will come to your rescue. You are endorsing that your Srihari is omnipresent. Let me see him. Whether he is in this palace or in this pillar. Where is that Srinivasa? Where is that Mahendraneela?

        Listening to the words of his father Prahalada gave a pleasant mind “oh revered father! Srihari, the husband of Goddess Lakshmi, is present in all animate and inanimate creatures. He is flourishing in all human beings, lion, birds, water, fire, air, elephants and deer”. Then Hiranyakasipu became very angry and said - oh fool! Where is that timid Srihari? Is that Ramesa or Murari present in this pillar? [ will kill him with my club now itself”. Prahlada Smiled and said - “Oh king! It is impossible for you to kill him. The omnipresent Srihari exists even in this pillar”.

Later Hiranyakasipu hit the pillar with his club. Immediately the very ferocious, and mighty Nrusimha incarnation of Lord Vishnu came out of the broken pillar. The Lord appeared with a conch and a wheel. He placed the demon king on his lap (thighs) and tore his chest with thunderbolt-like nails. After killing the demon, the Nrusimhavatara flourished like a red sun in the evening. Then all the people praised Lord Vishnu.

III. निबन्धप्रश्चाः (गद्यभागात्‌)

    ESSAY QUESTIONS (PROSE)               1 X 6 = 6 M

सोमदत्तचरितम्‌

సోమదత్త చరితమ్‌

         కవి:- మహాకవి దండి

१. सोमदत्तस्य पराक्रमं वर्णयत ।

२. सोमदत्तेन कृतं मत्तकालनिग्रहं विशदयत ।

 పరిచయము:- "సోమదత్త చరితమ్ " అను పాఠ్యభాగము “దండి” మహాకవిచే రచించబడిన “దశకుమార చరితమ్‌” నుండి స్వీకరించబడినది. దశకుమార చరితమ్‌ నందు పూర్వపీఠిక, ఉత్తరపీఠికలు కలవు. అందలి ఉత్తరపీఠికలోని మూడవ ఆశ్వాసమునందు సోమదత్త చరితమ్‌ వర్ణించబడినది.

మగధరాజ్యమునకు రాజు రాజహంసుడు. అతని కుమారుడు రాజవాహనుడు. దీనియందు రాజ వాహనుడు మరియు అతని మిత్రుల చరిత్రలు వర్ణించబడినవి. కావున దీనికి “దశకుమార చరితమ్‌” అని పేరు వచ్చెను.

                  సోమదత్తుడు ఒకానొక గ్రామమునందు రాజవాహనుని కలసి తన వృత్తాంతమును ఈ విధంగా వర్ణించెను. “దేవా! మీ కోసం వెతుకుతూ బయలుదేరిన నేను వననమునందు దాహము తీర్చుకొనుటకు నదిని సమీపించి నీటిని త్రాగుచుండగా ఉజ్జ్వలాకారమైన ఒక రత్నము నాకు అక్కడ కనిపించినది. దానిని తీసుకొని కొద్దిదూరం వెళ్ళి ఎండ వేడిమి తాళలేక వనమునందే ఉన్న దేవాలయము నందు టప్రవేశించితిని. అక్కడ అనేకమంది పిల్లలతో దీనముఖము కలిగి ఉన్న ఒక వృద్ధుని చూసి కుశలము అడుగగా ఆ వృద్ధుడు నాతో ఇట్లు చెప్పెను.

“ఓ, మహానుభావా! తల్లి లేనటువంటి ఈ పిల్లలను అనేక ఉపాయములచేత భోజనం సంపాదించి వారిని రక్షిస్తూ ఈ శివాలయమునందు నివశించుచున్నాను” అని అతడు చెప్పెను. అది విని ఈ కుగ్రామమునకు రాజు ఎవరు? అతని పేరు, అతని రాకకు గల కారణమును నేనడుగగా అతడు ఇలా చెప్పెను.

         “ఓ, సౌమ్యుడా! మత్తకాలుడను లాటరాజు ఈ దేశమును పరిపాలించుచున్న వీరకేతు మహారాజు యొక్క కుమార్తె అయిన వామలోచనను వివాహమాడదలచెను. దానికంగీకరించని వీరకేతువుపై మత్తకాలుడు యుద్ధమును ప్రకటించెను. దుష్టుడైన మత్తకాలునకు భయపడి వీరకేతు తన కుమార్తెను ఇచ్చి వివాహము చేయుటకంగీకరించెను.

 

సంతోషించిన మత్తకాలుడు తన దేశమునందు వివాహం చేనుకొనదలచెను. కన్యననుసరించి వెళ్ళుటకు నియమించబడిన వీరకేతువు యొక్క మంత్రి అయిన మానపాలుడు తన రాజుకు జరిగిన అవమానమునకు ఖిన్నుడై తన సైన్యముతో వేరొకచోట శిబిరము ఏర్పరచుకొని ఆ మత్తకాలుడిని ఎదిరించుటకు అనువైన సమయం కొరకు నిదీక్షించుచుండెను.” అని చెప్పెను.

అది విని నిర్ధనుదైన ఆ వృద్దునికి నేను (సోమదత్తుడు) రత్నమును ఇవ్వగా, అది తీసుకొని పిల్లలతో కలిసి అతడు ఎక్కడికో వెళ్లిపోయెను. అక్కడే నేను నిద్రిస్తుండగా గాయాలతో కూడిన ఆ వృద్ధుడు భటులతో వచ్చి " ఇతడే దొంగ” అని నన్ను చూపించెను. భటులు అతడిని విడిచి నన్ను బంధించి చెరసాలలో ఉంచిరి. కారాగారములో అప్పటికే ఉన్న ఇతరులను చూసి “ఓ వీర పురుషులారా! ఏ కారణముచేత మీరు ఈ కారాగార దుఃఖమును అనుభవించుచుంటిరి? మీరు నా తోటివారని ఈ భటులు ఎందుకు చెప్పుచున్నారు” అని నేనడుగగా వారు ఈ విధంగా చెప్పిరి.

“ఓ, మహానుభావా! వీరకేతు మహారాజు యొక్క మంత్రి అయిన మానపాలుని యొక్క 'సేవకులము మేము. ఆయన ఆజ్ఞతో లాటేశ్వరుని చంపుటకు సొరంగమార్గము ద్వారా రాత్రివేళ భవనమునందు ప్రవేశించి రాజు లేకపోవుటచే అచటనున్న ధనమునపహరించి అడవిలోకి ప్రవేశించితిమి. మరునాడు ఉదయముననే ఆ రాజభటులు మమ్ములను వెతికి పట్టుకొని ఇక్కడకు తెచ్చి మేము అపహరించిన వస్తువులను పరిశీలించి ఒక రత్నం కనిపించకపోవడం చేత “మమ్ములను కారాగారములో బంధించిరి” అని చెప్పిరి.

అప్పుడు “ఆ వృద్ధునకు నేనిచ్చిన రత్నము అదేనని” నిశ్చయించుకొని వారికి నా పేరు చెప్పి, మీ కొరకు వెతుకుటను గూర్చి వివరించి వారితో స్నేహం చేసితిని. అర్థరాత్రివేళ వారి సాయంతో నిద్రలోనున్న భటుల యొక్క ఆయుధ సామాగ్రిని తీసుకొని ఎదురొచ్చిన భటులను చంపి, కారగారమునుండి తప్పించుకొని మానపాలుని శివిరములోనికి ప్రవేశించితిమి.

మరుసటిరోజు మానపాలుని శిబవిరమునకు వచ్చిన మత్తకాలుని భటులను మానపాలుడు ఎదిరించెను. మా పై కోపముతో యుద్ధమునకు వచ్చిన మత్తకాలుడిని యుద్ధరంగమునందు నేను సంహరించితిని.

ఇది తెలిసిన వీరకేతు మహారాజు సంతోషముతో తన కుమార్తె అయిన వామలోచనను నాకిచ్చి వివాహము జరిపించెను. ఒక రోజు ఒక సిద్ధపురుషుడు త్వరలో మీ దర్శనము కలుగగలదని చెప్పగా, భార్యతో కలిసి పరమశివుని దర్శనము కొరకు ఇక్కడకు వచ్చితిని. ఆ భగవంతుని దయవల్ల మీ దర్శనభాగ్యము నాకు కలిగినది అని సోమదత్తుడు రాజవాహనునికి తన వృత్తాంతమును చెప్పెను.

Somadatta charitham

१. सोमदत्तस्य पराक्रमं वर्णयत ।

२. सोमदत्तेन कृतं मत्तकालनिग्रहं विशदयत ।

Introduction: The present lesson Somadatta charitham is taken from the book Dasakumara Charitam, written by Dandi. Dandi has written Avanthi Sundari katha, Dasakumaracharitam and Kavyadarsam. He is known for his usage of simple words.

Story: King Rajahamsa ruled the Magadha kingdom. His successor is Rajavahana. On one occasion Somadatta, an endearing friend of Rajavahana met the prince and started narrating his whereabouts - “Oh! King, one day I started from my place in order to meet you. On my way

I became thirsty for water. While drinking water, I obtained a valuable gem. As it was scorching summer I took shelter in a temple. There I met an old man blessed with many children. When asked by me, he explained, `` Oh! revered person! I was going for alms, in order to nourish these children”’. I asked him again who was there in the camp! To which country he belonged to? What was his name?

The Brahmin said “Oh pleasant person! Matthakala is the king of the Last Kingdom. He wanted to marry Vamalochana, the daughter of our king Veeraketu. But he didn't accept it.

Then Matthakala became angry and declared war on Veera Ketu. Then the much frightened king Veerakatu agreed to give his daughter to Matthakala in marriage. He felt happy and wished to marry her traditionally in his kingdom. So he halted in this forest on his way to the kingdom. Veeraketu’s minister accompanied the bride (Samalochana). He also halted there separately and waited for his turn to take revenge on Matt Hakala. Later I (Somadatta) gifted the gem to the Brahmin and relaxed in the temple itself. Taking the gem, the Brahmin went elsewhere along with his children. After some time the Brahmin, who was whipped by the soldiers, again came to the temple. He told them that I had thefted the jem. So the soldiers imprisoned me. When I asked the details of my fellow prisoners, they said - we are the soldiers of Manapala the minister of Veera Ketu. On the order of our master, we entered the palace of Matthakala, the king of Lata, through an underground passage in order to kill him. But we couldn’t get him in the palace. Hence we had stolen some valuables from the palace. The next day, the soldiers of Matthakala caught us. They recovered all the jewelry from us, except one gem”.

Then I understood that it was the same gem, which I obtained previously. I introduced myself as your (Rajavahana’s) friend. On that night we all managed to escape from the prison. Manapala came to know about my valor and received me with due respect.

          

  On the other day Matthakala’s soldiers came to our camp and said “Some thieves, who had stolen valuables from our palace and entered your camp. If you don’t handover them to us, you will face the bitter consequences. But Manapala didn’t care about them. As a result, a great war took place between Manapala and Matthakala. I also ascended on a horse and beheaded Matthakala in the warfield. As I killed the enemy, the king Veeraketu appreciated me and gave his daughter to me in marriage. Later I was crowned as prince and assisted Veeraketu. Once I (Somadatta) became desirous to meet you (Rajavahana). So I started along with my wife and came to this temple”. Thus Somadatta narrated his story to Rajavahana.

भ्रातुवात्सल्यम्‌

భ్రాతృవాత్సల్యము

కవి:- బాణ మహాకవి                                                

१. हर्षवर्धनः विन्ध्याध्वीम्‌ अवाप्य किमकरोत्‌ ?

२. हर्षवर्धनः राज्यश्रियं कथम्‌ अरक्षत्‌ ?

పరిచయము:- 'భాతృవాత్సల్యము అను ఈ పాఠము బాణ మహాకవిచే రచింపబడిన హర్షచరితమునుండి స్వీకరించబడినది. ఇతడు స్థాణ్వీర రాజగు హర్షవర్ధనుని ఆన్ధానమున ఉందెడివాడు. ఇతడు కీ.శ ఏడవ శతాబ్దమునకు చెందినవాడు. ఇతడు హర్షచరితము, కాదంబరి అను పద్యకావ్యములను రచించెను. చండీశతకమ్‌, మకుటతాబితమ్‌, పార్వతీపరిణయమను నాటకములను కూడా రచించెను.

కథా విషయము:- స్థాణ్వీర దేశ రాజగు ప్రభాకరవర్థనునకు రాజవర్ధనుడు, హర్షవర్ధనుడు అను ఇరువురు కుమారులు, రాజ్యశ్రీ అను కుమార్తె కలరు. 'ప్రభాకరవర్ధనుడు తన కుమార్తెయగు రాజ్యశ్రీని గ్రహవర్మ అను రాజునకిచ్చి వివాహము జరిపించెను. కాలాంతరమున మాళవరాజు గ్రహవర్మను సంహరించి, అతని భార్య రాజశ్రీని కారాగారమునందు బంధించెను. రాజశ్రీ జేష్టసోదరుడగు రాజవర్టనుడు మాళవరాజును దండించుటకు బయలుదేరెను. ఇంతలో అతని మంత్రి భండి హర్షవర్ధనుని వద్దకు వచ్చి రాజ్యశ్రీ కారాగారము నుండి తప్పించుకొని వింధ్యారణ్యమునందు ప్రవేశించెను. ఆమెను వెదకుటకై వెళ్ళిన భటులు ఇప్పటివరకు తిరిగి రాలేదని చెప్పెను. అది వినిన హర్షవర్ధనుడు తన సోదరిని వెదకుటకు తానే స్వయముగా బయలుదేరెను. సోదరిని వెదకుచు వింధ్యారణ్యమున ప్రవేశించిన హర్షవర్ధనుని వద్దకు ఒక కిరాత యువకుడు వచ్చి - “అయ్యా! ఈ అడవికి రాజుగారి మేనల్లుడు నిర్దాతుడనువానికి ఈ వింధ్యారణ్యమునందు అణువణువు పరిచయమే. కావున అతనిని కలసిన మీకు వివరములు తెలియగలవు అనెను. అతని మాట ప్రకారము హర్షవర్ధనుడు నిర్ఘాతుని వద్దకు వెళ్ళి తన సోదరిని జాడ తెలియునా అని అడిగెను. అందులకతడు “ఈ సమీప ప్రాంతమున దివాకర మిత్రుడను బౌద్దబిక్షువు తన శిష్యులతో కలసి నదీ పర్వత ప్రాంతమున నివసించుచున్నాడు. అతనికి మీ సోదరి జాడ తెలియుటకు అవకాశము కలదు. అని పలికెను. గ్రహవర్మ బాల్యమ్మిత్రుడు యౌవనమునందే సన్యాసమును స్వీకరించెనని హర్షవర్ధనుడు వినియున్నాడు. పిమ్మట నిర్దాతుడు చూపిన మార్దముగుండా వెళ్ళి దివాకరమిత్రుని కలుసుకొని అతనికి ఆదరపూర్వకముగా నమస్కారము చేసెను. దివాకరమిత్రుడు హర్షవర్ధనుని ఆశీర్వదించి అతని రాకకు గల కారణమడిగెను.

హర్షవర్ధనుడిట్లు చెప్పెను. “పూజ్యుడా! బంధుహీనుడనైన నాకు గల ఒక్కగానొక్క సోదరి భర్తను కోలోయి, శత్రువుచే అవమానింపబడి ఈ వింధ్యారణ్యమునందు ప్రవేశించినది. మేము ఆమెకొరకై ఈ అడవియందు వెదకుచుంటిమి. ఆమె జాడ మీకేమైనను తెలియునా” అని అతని మాటలు వినిన దివాకర మిత్రుడు అట్టి యువతిని గూర్చి తాను వినియుండలేదని చెప్పుచుండగా, ఇంతలో ఒకానొక బౌద్ధభీక్షువు అచ్చటికి వచ్చి దివాకర మిత్రునితో ఇట్లు పలికెను. “పూజ్యుడా ఈ సమీప ప్రాంతమున ఒకానొక స్త్రీ తీవ్ర  దుఃఖమును పొందినదై అగ్ని యందు ప్రవేశించుటకు సిద్ధమగుచున్నది. మీరు ఆమె ప్రాణములను కాపాడవలసినది.”

ఆ మాటలను విన్న హర్షవర్థనుడు సందేహించుచు, దుఃఖముతో భిక్షువును అడిగెను. “అయ్యా! ఆ ప్రదేశము ఇచ్చటికి ఎంత దూరములో ఉన్నది? ఆమె ప్రాణములతోనే ఉన్నదా? ఆమె అగ్ని ప్రవేశమునకు గల కారణమును నీవడిగి తెలిసికొంటివా? ఆ భిక్షువు ఇట్లు చెప్పెను. “పూజ్యుడా! ఈ ఉదయముననే నేను నదీతీరము వెంబడి వెళ్ళుచుండగా ఒక స్త్రీ  రోదన విని నేను ఆ ప్రదేశమునకు వెళ్ళితిని. అక్కడ కొందరు స్త్రీలనడుమ, మండుటెండలో వైధవ్యమును పొందిన ఒకరిని గమనించితిని. ఆ స్థితియందు కూడా ఆమె నాకు నమస్కరించినది. ఇంతలో  ఒకానొక స్త్రీ నాకు నమస్కరించి - “అయ్యా! ఈమె మా యజమానురాలు. తండ్రి మరియు భర్త మరణించుటచే, సోదరుడు కూడ దూరమగుటచే తీరని దు;ఖముతో అగ్నియందు ప్రవేశించుటకు సిద్దమగుచున్నది. ఈమెను కాపాడుము అని ప్రార్థింపగా నేను “ఈ సమీపమున మా గురువగు బౌద్దభిక్షువు కలడు. ఈ విషయమును ఆయనకు తెలిపినపో అతడు తప్పక ఈమెకు మార్గమును చూపును అని పలికి ఇచ్చటికి వచ్చితిని అని పలికెను.

             ఆమె తప్పక తన సోదరియే అయి ఉండవచ్చునని భావించి హర్షవర్దనుడు ఆమె ఎక్కడ ఉన్నదో చూపవలసినదని దివాకర మిత్రునితో కలిసి ఆ భిక్షువును అనుసరించెను. అగ్నియందు ప్రవేశించుచున్న తన సోదరిని గుర్తించి వెంటనే విరమింపజేసెను. అకస్మాత్తుగా ప్రత్యక్షమైన తన సోదరుని చూచి రాజ్యశ్రీ అతనిని కౌగిలించుకొని మిక్కిలి రోదించినది. పిమ్మట హర్షవర్దనుడు, రాజ్యశ్రీ దివాకర మిత్రుని ఆశీస్సులు పొంది తన రాజ్యమునకు వెళ్ళెను.

           Bhratru Vatsalyam

१. हर्षवर्धनः विन्ध्याध्वीम्‌ अवाप्य किमकरोत्‌ ?

२. हर्षवर्धनः राज्यश्रियं कथम्‌ अरक्षत्‌ ?

Introduction: The present lesson “Bhratru Vatsalyam'' is taken from the book Harshacharitam written by Bana. He was the court poet of Harshavardhana. He belongs to 70th century A.D. He has contributed to Harshacharitam and Kadambari. Chandi Satakam, Makutalajitam, Parvati partnayam are his other works.

Story: Prabhakara Vardhana is the king of Sthanweera Kingdom. He was blessed with two sons, Rayyavardhana, Harshavardhana and a daughter, Rajyasree. Prabhakara Vardhana gave his daughter Rajyyasri to Grahavarma in marriage. But in course of time the Malava King killed Grahavarma and imprisoned Rayyasri. The elder brother of Rajyasri Rayyavardhana went to punish the Malava King.

In the meantime the minister Bhandi came to Harshavardhana and informed that Rajyasri escaped from the prison and entered Vindhya forest. The soldiers who went in search of her didn’t return so far. Listening to this, Harshavardhana himself went in search of his sister. When Harshavardhana was searching for his sister in Vindhya forest, a barbarian youngster came to him and said “Oh! Dear one! The nephew of this forest King called Nirghanta is aware of every nook and corner of this forest. He might be aware of the whereabouts of your sister. So you go and ask him the details. Harshavardhana met Nirghata and inquired about his sister. He said that a Buddhist monk named Divakara mitra was residing very near to them, He might be aware of the details regarding Harshavardhana’s sister. Earlier, Harshavardhana heard that the childhood friend of Grahavarma had acquired an ascetic form. Harshavardhana met Divakaramitra and took his blessings. Divakara mitra asked the king,

What was the purpose of his visit? Harshavardhana said “Oh! Revered one! I lost most of my relatives and left with only one sister. Now she lost her husband, humiliated by the enemies, and entered Vindhya forest. We are searching for her in this forest. Will you please help me in this regard”.

Divakara Mitra said that he had never heard of that young lady in the forest. In the meanwhile a Buddhist monk came there and said with Divakara mitra “Oh respected one! very near to this place, a lady that had fallen in great grief was trying to immolate herself. Please save her”.

Then Harshavardhana asked him “How much distance is that place from here? Is that lady still alive or not? Do you know any reason for her attempt of immolation”.

The Monk said - “Oh respected one! Today morning while I was going for a walk, I heard the lamentation of a lady and went there. There I saw a widowed lady accompanied by some other ladies. She bowed to me. Then one lady appealed to me “Oh Sir! She is our mistress. She lost her father, husband and one brother. Hence she is trying to enter the fire with great grief. You please save her life’. Then I said that our teacher Divakara mitra will save her ''. Listening to his words, Harshavardhana came to a conclusion that she would be his sister and went there along with Divakaramitra.

There Harshavardhana noticed his sister and prevented her from immolation. Rayyasri is also surprised to meet her brother. Later they left for the kingdom, after taking the blessing from Divakara Mitra.

भिषजो भैषज्यम्‌

భిషజో భైషజ్యం        

కవి:- ఆచార్య పుల్లెల శ్రీరామచంద్రుడు

१. वेडूुटरावस्य भेषज्यं विवृणुत ।

२. वेडूुटराव: किमर्थं मूर्चितः अभवत्‌ विवृणुत ।

కవిపరిచయం:- ప్రాచీన కవులతో సమానమైన 'ప్రజ్ఞాపాటవములు గల ఆధునిక కవి ఆచార్య పుల్లెల శ్రీరామచంద్రుడు. వేదాంత విశారద, మహామహోపాధ్యాయ మొదలగు బిరుదులను పొందిన శ్రీ పుల్లెల శ్రీరామచంద్రుడు సంస్కృత భాషలో ఎన్నో అద్భుత రచనలను చేసెను. వానిలో కథాత్రయీ అను గ్రంథము నుండి ఈ పాఠ్యభాగము ప్వేకరించబడినది. ఇందు వైద్యుని నిర్లక్ష్య విధానము వలన అతని కుమారుడే మరణించిన విధానమును, వైద్యులు 'సేవాభావముతో ప్రవర్తించవలసిన ఆవశ్యకతను గూర్చి కవి అత్యద్భుతముగా వివరించెను. వెంకటరావు గొప్ప వైద్యుడు. ఒకనాడు అతని ఆసుపత్రికి కొందరు గ్రామీణులు వాహన ప్రమాదములో గాయపడిన ఒక బాలుణ్ణి తీసుకొని వచ్చారు. ఆ సమయములో వచ్చినందుకు వెంకటరావు వారిని ఎంతో దూషించాడు. ఐనప్పటికీ వారు “అయ్యా! మీ సమయపాలనము మాకు తెలుసు. కాని ఈ ఆపద సమయునందు మీరు కనికరించి ఈ బాలుణ్ణి రక్షించవలసింది.” అని వెంకటరావును ఎంతో ప్రార్థించారు. వారి ప్రార్ధన వెంకటరావు మనస్సును కరిగించలేదు సరికదా అతని కోపం అవథులను దాటింది. అతడు చూడకుండానే “ఓరి మూర్చులారా! వైద్యుడు కూడా మానవుడే. అతనికి విశ్రాంతి, సుఖము అవసరము. మీరు మీ సుఖమునే తప్పు వైద్యుని స్థితిని ఆలోచించరా? అని వారిని కసురుకున్నాడు. అయినప్పటికీ వారు ఎంతో వినయంతో “అయ్యా! మార్గమధ్యంలో వాహన (ప్రమాదం వలన గాయపడిన బాలుణ్ణి మీ వద్దకు తీసుకొని వచ్చాము. మేము ఎంతో కొంత మూల్యాన్ని తమకు చెల్లిస్తాము మీరు దయచేసి ఈ ण्टू చూసి వైద్యము చేయండి. అని వెంకటరావును ఎంత ప్రార్థించినా అతని మనస్సు కరుగక పోగా అతడు పోలీసులకు ఫోన్‌ చేయటానికి సిద్ధపడ్డాడు. అప్పుడు వారిలో పెద్దవాడు ఒకడు “నాయనా! ఇతడు ఎంతకైనా సమర్థుడు మనమే ఈ బాలుణ్ణి వేరొక ఆసుపత్రికితీసుకొని వెళదాము.” అని గ్రామీణులతో పలికితే వారు ఆ బాలుణ్ణి  వేరొక ఆసుపత్రికి తీసుకొని వెళ్ళారు.

వెంకటరావు బాల్యం: అసలు వెంకటరావు పేద కుటుంబములో జన్మించాడు. అతని ఐదు సంవత్సరాల వయస్సులోనే అతని తల్లి మరణించింది. తండ్రి సుబ్బయ్య శాస్త్రి తల్లీతండ్రీ తానే అయి వెంకటరావును పెంచి పెద్ద చేశాడు. మొదటి నుండి చదువులో చురుకుగా ప్రతి తరగతిలో ప్రథమశ్రేణిలో వెంకటరావు ఉత్తీర్ణుడయ్యేవాడు. చివరకు వైద్య కళాశాలలో స్థానాన్ని సంపాదించి M.B.B.S పరీక్షలో ఉత్తీర్ణుడయ్యాడు. అతని విద్య నిమిత్తం ఉన్న పొలాన్ని అమ్మి సుబ్బయ్య శాస్త్రి వెంకటరావును వైద్యుణ్ణి చేశాడు. ఒక ధనికుడు వెంకటరావు 'ప్రజ్ఞావాటవాల్ని చూసి అతనికి తన కుమార్తె సుళీలనిచ్చి వివాహం చేశాడు. వైద్య వృత్తిని ప్రారంభించిన వెంకటరావు అచిరకాలంలోనే గొప్ప వైద్యుడుగా పేరు ప్రఖ్యాతులను సంపాదించాడు. క్రమక్రమంగా అతని ధనాదాయం బాగా పెరిగింది. అతడు వైద్య కళాశాలలో చదువుకునే రోజుల్లోనే అతనికి ధనవంతులపై ఆసక్తి దరిద్రులపై అసహ్యం కలగటం వలన అతనికి ధనం పెరిగిన కొద్దీ ధనవంతులకు ఉండే దుష్టలక్షణాలన్నీ వచ్చాయి. వాటికి ముందుగా గురి అయ్యింది అతని తండ్రి సుబ్బయ్య శాస్తి. దరిద్రుడన్న కారణంగా వెంకటరావు తండ్రిని చులకనగా చూసేవాడు. తన కుమారుడైన సురేష్‌ను మాత్రం ఎంతో ప్రేమగా చూసుకొనేవాడు. కొడుకు ప్రవర్తన బాధ కలిగించినా కోడలి సౌజన్యానికి ముగ్గుదైన సుబ్బయ్యశాస్త్రి వెంకటరావు వద్దనే ఉందేవాడు. ఒకనాడు వెంకటరావు తన తండని యాచకుడుగా తన మిత్రునకు పరిచయం చేశాడు. అందుకు ఎంతో బాధపడిన సుబ్బయ్యశాస్త్రి వెంకటరావును వదిలి తన గ్రామానికి వెళ్ళిపోయాడు.

ఈ విధమైన కఠోర ప్రవృత్తిని కేవలం ఇంటి వరకే వెంకటరావు పరిమితం చేశాడు. బాహ్య ప్రపంచానికి అతడు ఎంతో దయగల వైద్యుడు. అతని మంచితనానికి ముగ్గులైన ప్రజల వలన అతడు రెండుసార్లు శాసనసభకు సభ్యుడుగా ఎన్నికయ్యాడు. క్రమక్రమంగా అతనికి మంత్రి కావాలనే కోరిక కలిగి పోటీ చేశాడు. ఆ పోటీలో అతనికి ఘోర పరాజయం ఎదురైంది. అందుకు ప్రజలే కారణం అని భావించిన వెంకటరావు తన ఇంటిలో వఠె ప్రజలపై కూడా కరంగా ప్రవర్తించసాగాడు. అంతే కాకుండా ప్రభుత్వాసుపత్రిలో వచ్చిన లేడీ దాక్టర్‌ తనను చూడటానికి రాలేదు. తనంతటి వాడు ఆమెను చూడటానికి వెళ్ళటానికి వెంకటరావు మనస్సు అంగీకరించలేదు. ఇంతకు ఆ లేడీ దాక్టర్‌ మంజుహాసినిని చదువుకునే రోజుల్లో వెంకటరావు ప్రేమించాడు. అతని ప్రేమను ఆమె తిరస్కరించింది. దారిద్యమే ఆమె ప్రేమను పొందలేకపోవటానికి కారణమని వెంకటరావు భావించాడు. ఇటువంటి ఆలోచనా స్థితిలో ఉందగా గ్రామీణులు రావటం, వారిని వెంకటరావు దూషించటం, వారు గాయపడిన బాలుణ్ణి వేరొక ఆసుపత్రికి తీసుకు వెళ్ళటం జరిగింది.

వెంటకరావు అసహనంగా ఉన్న సమయంలోనే ఫోన్‌ మోగింది. ఆ ఫోన్‌లో మంజుహాసిని మధుర కంఠస్వరం వినిపించింది. “వదో ఒక రోగి అత్యవసర చికిత్స కోసం తనను ప్రార్ధించిన మంజుహాసిని ప్రార్థన వినగానే వెంకటరావు ప్రభుత్వాసుపత్రికి బయలుదేరాడు. కారు డ్రైవర్‌ని పిలిచాడు. అతడు వచ్చి అయ్యా! నేను కారుకు బ్రేక్‌ బిగించుకొని వచ్చే సరికి ఆలస్యమైంది. మీ కుమారుడు అక్కడ లేడు. కాలినడకన  అని చెపుతూ ఉండగా అతని మాటలను పట్టించుకోక వెంకటరావు “క్షేమంగానే కాలినడకన ఇంటికి చేరుతాడులే” అని అంటూ కారునెక్కి ప్రభుత్వాసుపత్రికి వచ్చాడు. అక్కడ అతనికి ఇంతకు ముందు తన ఆసుపత్రికి వచ్చిన గ్రామీణులు కనిపించారు. ప్రక్కనే వాహన ప్రమాదంలో గాయపడిన బాలుడు, పరీక్షించి పెదవి విరుస్తున్న డాక్టర్‌ మంజుహాసిని వెంకటరావుకు కనిపించేసరికి అతడు సిగ్గుతో కుంచించుకుపోయి బాధతో మూర్చపోయాడు. దానికి కారణం ఆ బాలుడు ఎవరోకాదు వెంకటరావు కుమారుడు సురేష్‌. 

Bhishajo Bhaishajyam

१. वेडूुटरावस्य भेषज्यं विवृणुत ।

२. वेडूुटराव: किमर्थं मूर्चितः अभवत्‌ विवृणुत ।

Introduction: The present lesson “Bhishajo Bhaishajyam” is written by Padma Shri Pullela Sriramchandrudu. It is extracted from the book “Kathatrayee”. This eminent scholar contributed more than 180 works. There are epics, dramas, Translations, commentaries and other sciences. He was honored with the Vedanta Visharada, Viswabharathi, Kalidasa Ratna, Vachaspati etc.

Story: Once some villagers approached Dr. Venkatrao. They brought a young boy who met with an accident, and requested Venkatrao to give treatment to the boy. But Venkatrao cursed them saying "You fools! you always think about your comfort only". He blamed them that They were playing a trick to escape from the Doctor's fee. However they told him that the boy was in critical condition, he didn’t become kind. He also commented that the country’s population is increasing day by day. So nothing to worry about even if a dog’s child dies. 

      Dr. Venkatrao born in a poor family. He lost his mother at the age of five. His father Subbayya Sastry nourished Venkat Rao with great love and affection. The clever boy excelled in education and finally became an M.B.B.S. graduate. This handsome and well educated Venkatrao married a rich person’s daughter. Dr. Venkatrao earned a lot of money within a few years. Due to this he became very arrogant and neglected his own father. Only because of his daughter-in-law's kindness and his love towards grandson, Subbayya Sastry continued to stay with his son Venkatrao. But on one occasion Dr. Venkatrao introduced his father as a beggar to one of his friends. Subbayya Sastry was much humiliated with this and left for his native place.

Venkatrao believes that even marriage is a kind of business. He was giving importance only to money. Only for that he married the rich lady Suseela. His wife was actually showing real love to her husband. But Venkatrao felt that everything was artificial. Their marital relationship continued only because of their only son.

One day Venkatrao was in great worry. Because a lady doctor called Manjuhasini, who was his classmate in medicine, was appointed as a doctor in Government hospital in the same town. But she had not visited Venkatrao so far. He himself could not go and meet her out of ego.

In the meanwhile he got a phone call. His classmate Manjuhasini requested him to come to the hospital immediately. She asked his help regarding a critical operation to a boy who met with an accident.

Venkatrao immediately called his driver. The driver was saying that because the car gave some trouble, he went to the mechanic. So he could not pick up Venkatrao’s son from school on that day. But Venkatrao was not in a mood to listen to his words. He ordered him to drive the car to the hospital immediately. The driver was also surprised with the behavior of Dr.Venkat Rao, because he never treated anybody at no cost.

On reaching the hospital Venkatrao noticed the villagers, who came to him half an hour ago. Beside them, a boy was under Dr. Manjuhasini’s observation. The boy is none other than Suresh, son of Dr. Venkatrao. On observing the gesture of Manjuhasini that they had no hope, Dr. Venkatrao had fallen unconscious. It is just because of his arrogance that Venkatrao lost his loving son.

वृक्षरक्षिका पितामही

వృక్షరక్షికా పితామహి

కవి:- పద్మశాస్త్రి  మహోదయుడు

१. वृक्षरक्षणार्थं पितामह्या उक्तान्‌ उपायान्‌ लिखत ।

२. वृक्षाणां रक्षणे केसरसिंहस्य श्रद्धां विशदयत ।

కవివరిచయం:- ప్రస్తుత పాఠ్యభాగము “వృక్షరక్షితా పితామపో” అను పాఠ్యభాగము 

మహోదయుడు రచించిన సంస్కృత కథాశతకము అను గ్రంథమునుండి తీసుకొనబడినది. దీనిని రెండు భాగాలుగా రచించడం జరిగింది. రెండు భాగాలలో కలిపి 100 కథలు ఉన్నాయి. ఇతను సినేమా శతకం, విశ్వకథాశతకం, పద్మపంచతంత్రం, బంగ్లాదేశ విజయం ఇలాంటి గ్రంథాలను రచించారు. ఇతని రచనలు సరళ సంస్కృత భాషలో అందరికి అర్థమయ్యే రీతిలో వ్రాయబడివి.

కథాసంగ్రహము:- కాశ్మీర దేశంలో కేసరసింహుడు అను పేరు గలిగిన యువకుడు నివసిస్తూ ఉన్నాడు. అతడి తల్లిదండ్రులు మరియు నాయనమ్మ వ్యవసాయం చేస్తూ పశువులను పెంచుతూ చెట్లయొక్క పండ్లను అమ్ముతూ జీవనం సాగిస్తూ ఉన్నారు. కేసరసింహుని నాయనమ్మ ఎల్లప్పుడూ చెట్లను నాటడం, వాటిని సంరక్షణలోనే నిమగ్నురాలై ఉండెను. శీతాకాలంలో ఆమె వృక్షాల పై గడ్డిని కప్పి మంచునుండి వాటి రక్షించేది. పశువులు వృక్షాలను తినకుండా ఆమె ఎప్పుడూ రక్షించడానికి ప్రయత్నిస్తూ ఉండేది. అప్పుడప్పుడు కేసరసింహుడు చెట్లయొక్క చిన్నకొమ్మలను విరిచినపుడు చూసి అతని వాయనమ్మ బాధపడుతూ అతని పై కృపగింఒది. అపుడు నరసింహుడు విరిచినపుడు చూసి అతని నాయనమ్మ బాధపడుతూ అతని పై కోపగించేది, అపుడు కేసరసింహుడు  నాయనమ్మతో నీవు చెట్ల ఫలాలను అమ్ముతావు, నాకు మాత్రం పక్షులు కొరికిన పండ్లను మాత్రమే ఉంచుతావు అని పలికెను. అపుడు నాయనమ్మ ఫలములు కేవలం కడుపు నింపుకోవటానికి కాదు. వాటిని అమ్మటం మన కుటుంబ పోషణకే. నీవు యువకుడవై ఎపుడు కుటుంబ భారం వహించే సమర్భుడివి అవుతావో అప్పటి నుండి నేను పండ్లను అమ్మటం మానేస్తాను. నీవు పండ్లను తినదలిచినచో చెట్లను పెంచడం మొదలుపెట్టు, నీవు పుణ్యాత్ముడవు అవుతావు. చెట్ల వలన పండ్లు, పూలు, కట్టెలు, బాటసారులకు నీడ వంటి లాభములు కలుగుతాయి అని చెప్పెను. చెట్లను పెంచినట్లయితే ఈ భూమాత ప్రసన్నురాలై ఉంటుంది. అని తెలిపింది. 

అప్పటినుండి కేసరసింహుడు తన నాయనమ్మ మాటలను అనుసరించి చెట్లు పెంచడంలో ఆమెకు సహాయం చేస్తూ క్రొత్త చెట్లనూ పెంచుతుండేవాడు. అయిదు సంవత్సరముల తరువాత అతనికి 16 సంవత్సరముల వయస్సులో అతని నాయనమ్మ మరణించినది. ఆమెను తలచుకొని కేసరసింహుడు చాలా బాధపడేవాడు.  ఒకసారి కలలో కేసరసింహునికి అతని నాయనమ్మ కనిపించి దు:ఖీస్తున్న అతనిని ఓదార్చి నేను శిథిలమైన శరీరం వదలి నూతన శరీరంను పొందినాను అని పలుకగా కేసరసింహునికి ఆమె యువతి వలె కన్పించింది. అప్పుడు కేసరసింహుడు ఆమెతో వెంటనే నాతో రావలసినది. నీవులేక గృహము శూన్యమై, వృక్షములన్ని బెంగతో నిన్నే స్మరిస్తూ ఉన్నాయి అని పలికెను. అప్పుడు ఆమె నేను ఈ సమయంలో రావడం వీలుకాదు. నీవు ప్రతిరోజు నూతన వృక్షాలను పెంచుతూ ఉండమని, అప్పుడు తనను మరిచిపోవచ్చునని తెలిపి అద్భృశ్యమైనది. నిదాభంగము అయిన కేసరసింహుడు కలలో తన నాయనమ్మ చెప్పిన మాటలు పాటిస్తూ వృక్ష సేవ చేసినాడు.

కొంతకాలము తరువాత మరొకసారి కలలో కన్పించిన కేసరసింహుని నాయనమ్మ, అతనికి వెండి పళ్లెరములో అనేక అద్భుత ఫలాలను అందించింది. వాటిని ఆరగించి, నేను ఇంతవరకు ఇటువంటి ఫలాలను తినలేదు అంటుండగానే నిద్రాభంగం అయింది. చాలా సంవత్సరాలు గడిచినవి. కేసరసింహుడు వృక్షఫలములను అమ్మి ధనం సంపాదించాడు. చాలా రోజులు గడిచిన తరువాత మరల కలలో అతని నాయనమ్మ తెల్లని వస్తాలు ధరించి, తెల్లని సింహాసనముపై కూర్చొని దేవకన్య వలె కనిపించగా, కేసరసింహుడు ఆమెకు నమస్మరించెను. ఆమె సంతోషంతో వృక్షాలను పెంచి మంచి పనులను చేశావు అని పలికెను. ఇప్పుటి నుండి మన గ్రామంలో రోగాలు రావు అని పలుకగా, కేసరసింహుడు నేను బెషధ వృక్షాలు పెంచలేదు, ఎలా రోగాలు రాకుండా ఉంటాయి అని అడిగెను. అప్పుడు ఆమె, నాయనా! చెట్లు ఎండలో ఉంటూ లోకానికి నీడను ఇస్తూ ఉంటాయి. చెట్లు మన ఆరోగ్యానికి చాలా ఉపయోగపదతాయి. అవి మనకి స్వచ్చమైన మట్టిని, నీటిని, గాలిని ఇస్తాయి. ఒక వేళ మనం ఇష్టానుసారంగా చెట్లను నరికినట్లయితే భూమి చాలా వేడిని కలిగి ఉంటుంది. మన చుట్టూ ఉన్న వాతావరణమంతా కలుషితమైపోతుంది. సముద్రాలన్నీ ఉప్పొంగి, భూమిని ముంచేస్తాయి. ప్రజలందరూ కష్టాలపాలు అవుతారు. మంచి చదువు ద్వారా మాత్రమే ఈ విషయములన్నియు నీకు బోధపడగలవు అని చెప్పినది. ఆమె మాటల ద్వారా 'ప్రేరేపితుడు అయిన కేసరసింహుడు ఆమె ఆశీస్సులను పొంది తన చదువుతో పాటుగా వృక్షాలను కూడా పెంచుతూ లోకాన్ని రక్షించాలని దృఢంగా నిశ్చయించుకున్నాడు.

 

Vriksharakshika Pitamahi

१. वृक्षरक्षणार्थं पितामह्या उक्तान्‌ उपायान्‌ लिखत ।

२. वृक्षाणां रक्षणे केसरसिंहस्य श्रद्धां विशदयत ।

Introduction: The present lesson "Vriksharakshika Pitamahi" is taken from the book Samskruta Katha Satakam written by Padma Sastri. This book has been divided into two parts that consists of a hundred stories. Leninamrutam is also written by him. He has contributed many books in Sanskrit and is striving his best for the propagation of Sanskrit.

Story: Kesarasimha is the son of a farmer. His parents are earning money by cattle guarding and selling fruits. His paternal grandmother also was working hard. She was very much interested in growing trees. She was always trying to protect the trees from mist and other animals. Whenever Kesarasimha was plucking the tender branches of

trees, his grandmother was threatening him. She used to tell him that she was nourishing the trees as she nourished Kesarasimha. She also said that if he is desirous to eat fruits, he must grow trees. So that the earth Goddess will be pleased. Through trees we get fruits, flowers and firewood etc. Trees also give us shade and shelter.``

Kesarasimha was very much influenced by the words of his grandmother. He started helping her in gardening. He himself planted some trees. After five years she passed away. Then Kesarasarma attained sixteen years. He became emotional for his grandmother. Once she appeared in his dream and said "Dear grandson don't cry for me. I didn't actually die. As my body became old I attained the new one "She appeared to him as a young lady. He requested her to come home. He told her that all the trees grown by her became nostalgic.

Grandmother said that she was unable to come from the place where she lives. She advised him to grow more trees regularly. So that the boy could forget his grandmother. Kesarasimha was again involved in the service of the trees. After some days his grandmother again appeared in his dream. Now she was accompanied by two divine ladies. She put all the wonderful fruits in a silver vessel in front of Kesarasimha. He ate one fruit. He never tasted such a sweet fruit. Later he woke up from sleep. Many days passed. Kesarasimha earned huge money by selling fruits.

Once again his grandmother appeared, in his dream. She was appearing like a divine lady. She occupied the white royal throne. Kesarasimha bowed to her. She appreciated him for growing all the trees, by which all the villagers are not getting any diseases. Kesarasimha exclaimed that he didn't grow any medicinal plants. His grandmother said "Dear one we are getting fresh air from trees. It facilitates the maintenance of good health. Later she clapped and called two ladies. She had shown all the rivers, water flows, beautiful mountains and flower gardens of her grandson's green city. She again said that trees are foremost in this universe. Trees give fresh clay, water and air. If we continue deforestation, the earth emits great heat, even the snow on the Himalayas melts. Tides of the ocean will increase. People will suffer in many ways. Only through good learning you will have ecological awareness". Later Kesarasimha took her blessings and determined to reduce global warming by growing trees.

NON-DETAIL QUESTIONS

IV. उपवाचकप्रश्नाः

                                     १. न्यासरक्षा                   2 X 4 = 8 M

1. मनस्विनः किमर्थं वनमभिगम्य वसन्ति ?

    For what purpose the noble people are living in the forest ?

    మంచి మనుషులు అడవులలో ఎందుకు నివసిస్తున్నారు ? 

स. मनस्विनः नगरपरिभवान्‌ विमोक्तुं वनमभिगम्य वसन्ति |

2. ब्रह्मचारी कुत्र उषितवान्‌ ? किमर्थम्‌ ?

    Where did the Brahamachari live ? and why ?

    బ్రహ్మచారి (విద్యార్థి) ఎక్కడ నివసించెను ? ఎందుకు ? 

स. ब्रह्मचारी लावणक नाम ग्रामे श्रुतिविशेषणार्थम्‌ उषितवान्‌ ।

२. मुद्राराक्षसम्‌

1. चाणक्येन किमर्थं यथाशक्ति प्रयत्नः क्रियते ?

     For what is Chanakya trying at his best level ?

     చాణక్యుడు దేని కొరకు తన శక్తిననుసరించి పని చేసెను ?

स. चाणक्येन चन्द्रगुप्तस्य (वृषालस्य) साचिव्यग्रहणेन यथाशक्ति प्रयतः क्रियते ।

2. अमात्यराक्षसः किं कृत्वा नगरादपक्रान्तः ?

     Why did the minister Rakshasa leave the city ?

 అమాత్య రాక్షసుడు ఏమి చేసి నగరము నుండి వెళ్ళిపోయెను ? 

स. अमात्यराक्षसः (मणिकारश्रेष्टी) चन्दनदासस्य गेहे कलत्रं न्यासीकृत्वा नगरादपक्रान्तः ।

३. आनूरवम्‌

1. कः तपोवनं प्रविशति ?

     Who entered the Hermitage ?

     తపోవనములోనికి ఎవరు ప్రవేశించెను ?

स. भगवान्‌ कुलपतिः कश्यपः तपोवनं प्रविशति ।

2. काश्यपेन किमिति  निश्चितम्‌?

     What did Kasyapa decide ?

     కశ్యపుడు ఏమని నిర్ణయించెను?

स. अनूरु सूर्यस्य रथसारथिः भवतु इति काश्यपेन निश्चितम्‌ |

V. सन्दर्भ वाक्यानि (पद्यभागः)                 2 X 3 = 6 M                                             

 CONTEXTS (POETRY)

१. कुमुद्वतीपरिणयः

1. स तुल्यपुष्पाभरणो हि धीरः ।

     Ornaments and flowers are of equal importance to a gentle one.

     ధీరుడుకి పుష్పములు మరియు ఆభరణములు రెండూ సమానమే. 

 कविपरिचय :-    सुप्रसिद्ध महाकवि कालिदास विरचितम् |

 पाठ :-             कुमुद्वतीपरिणयः |

 ग्रन्थ :-             रघुवंशकाव्यात्‌ स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           कुशम्‌ उदिश्य कालिदास महाकविः एवं अवदत्  | 

 भाव :-             जैत्राभरणं धीरस्य कुशस्य पुष्पाभरण तुल्यः इति भावः |

2. प्रहेष्वनिर्ब्धरुषो हि सन्तः ।

     Noble people are not angry towards humble people.

     సత్పురుషులు వినయం కలిగిన వారి పట్ల కోపమును కలిగి ఉండరు. 

 कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि कालिदास विरचितम् |

 पाठ :-             कुमुद्वतीपरिणयः |

 ग्रन्थ :-             रघुवंशकाव्यात्‌ स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           कुशम्‌ उदिश्य कालिदास महाकविः एवं अवदत्  | 

 भाव :-            सन्तः प्रहवेषु अनिर्बन्धरुषः (क्रोधरहिताः) सन्ति इति भावः |

3. मूर्धाभिषिक्तं कुमुदो बभाषे ।

    Kumuda spoke to Kusha who was cornudas the king.

    ఉన్నతుడైన కుశునితో కుముదుడు ఈవిధంగా పలికెను. 

 कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि कालिदास विरचितम् |

 पाठ :-             कुमुद्वतीपरिणयः |

 ग्रन्थ :-             रघुवंशकाव्यात्‌ स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ:-           कुशम्‌ उदिश्य कालिदास महाकविः एवं अवदत्  | 

 भाव :-            मानोन्नत: अपि कुमुदः कुशं प्रणम्य एवं अवदत्‌  |

२. विक्रमाङकस्य औदार्यम्‌

1. आस्तामयं मे युवराजभावः ।

     I too have the feeling of a prince only. 

     నాకు ఈ యువరాజు భావమే ఉన్నది. 

 कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि बिल्हणः विरचितम् |

 पाठ :-             विक्रमाङकस्य औदार्यं |

 ग्रन्थ :-             विक्रमांकदेवचरितम्‌ ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           विक्रमार्कः पितरम्‌ प्रति एवं अवदत्  | 

 भाव :-            यौवराज्ये मां नियोजनं विरमत इति भावः |

2. मयैव गोत्रे लिखितः कलङकः।

    I may bring the blemish to the family.

     నా చేతనే వంశమునకు మచ్చ తేబడుతుంది.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि बिल्हणः विरचितम् |

 पाठ :-             विक्रमाङकस्य औदार्यं |

 ग्रन्थ :-             विक्रमांकदेवचरितम्‌ ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           विक्रमार्कः पितरम्‌ प्रति एवं अवदत्  | 

 भाव :-            अन्यायपरायणेन मया एव गोत्रे कलंकः लिखितः भवेत्‌ इति भावः |

3. तन्मे प्रमाणीकुरु वत्स वाक्यम्‌ ।

    Dear son, please accept my words.

    పుత్రా ! నీవు ఈ వాక్యమును నిజముగా చేయును.

कविपरचय :-    सुप्रसिद्ध महाकवि बिल्हणः विरचितम् |

 पाठ :-             विक्रमाङकस्य औदार्यं |

 ग्रन्थ :-             विक्रमांकदेवचरितम्‌ ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          आहवमल्ल: पुत्रं विक्रमार्कं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            चालुक्यलक्ष्मीः चिरम्‌ उन्नता इति मे प्रमाणी कुरु इति भावः |

५.रुद्रमदेवी

1. निजधरां मुदितां कुरु सप्रनाम्‌ ।

    Please the earth and its people.

    నీవు నీ భూమిని, ప్రజలను సంతోష పెట్టుము.  

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री दुरिशेटि वेंकटरामाचार्य विरचितम् |

 पाठ :-             रुद्रमदेवी  |

 ग्रन्थ :-             शिल्पश्री: ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          सचिवः शिवय्यदेवः गणपतिदेवं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            चालुक्यलक्ष्मीः चिरम्‌ उन्नता इति मे प्रमाणी कुरु इति भावः |

2. समभियान्त्यरयो विभियोऽधियः |

    Foolish enemies are approaching fearlessly.

     మూర్ఖులైన శత్రువులు ఎలాంటి భయము లేకుండా వచ్చుచున్నారు.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री दुरिशेटि वेंकटरामाचार्य विरचितम् |

 पाठ :-             रुद्रमदेवी  |

 ग्रन्थ :-             शिल्पश्री: ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          रुद्रमयाः शत्रूणां चर्यम्‌ वर्णयन्‌ कविः एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            अधियः विभियः अरयः समभियान्ति इति भावः |

3. नृपाग्रणीं तं विरथं चकार |

     Rudramadevi destroyed the enemy's chariot.

     ఆ గొప్ప రాజును రథము లేని వానినిగా చేసెను.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री दुरिशेटि वेंकटरामाचार्य विरचितम् |

 पाठ :-             रुद्रमदेवी  |

 ग्रन्थ :-             शिल्पश्री: ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          रुद्रमयाः शत्रूणां चर्यम्‌ वर्णयन्‌ कविः एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            स्द्रमदेवी नुपाग्रणीं महादेवं बाणैः विरथं चकार इति भावः |

६. नृसिंहाविर्भाव:

1. सदा भोगसीख्येषु नूनं रमस्व ।

    May you enjoy all the comforts and luxuries ?

     నీవు ఎల్లప్పుడు భోగములను, సౌఖ్యములను అనుభవించుము. 

कविपरीचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि डा. के सुधाकरराव महोदयेन विरचितम् |

 पाठ :-             नृसिंहाविर्भाव: |

 ग्रन्थ :-             नृसिंहनखकौमुदी इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          हिरण्यकशिपुः प्रहलादं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            पुत्र! सदा भोगसौख्येषु नूनं रमस्व । भयं मास्तु इति भावः | 

2. स्तम्भेऽस्ति श्रीपतिर्विष्णुः ।

    Lord Vishnu is in the pillar.

    శ్రీపతియైన విష్ణువు స్తంభమునందు ఉన్నాడు. 

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि डा. के सुधाकरराव महोदयेन विरचितम् |

 पाठ :-             नृसिंहाविर्भाव: |

 ग्रन्थ :-             नृसिंहनखकौमुदी इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          प्रहलादः हिरण्यकशिपुं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            सर्वगोचरः श्रीपतिः विष्णुः स्तम्भे अस्ति  इति भावः  |

3. आराधयामासुरभीष्टदं तम्‌ |

    Gods were worshippers who fulfill all the wishes.

     వరములు ఇచ్చే అతనిని వారు (దేవతలు) పూజించు చున్నారు.  

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि डा. के सुधाकरराव महोदयेन विरचितम् |

 पाठ :-             नृसिंहाविर्भाव: |

 ग्रन्थ :-             नृसिंहनखकौमुदी इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          नृसिंहरूपं वर्णयन्‌ कविः एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            सर्वं अभीष्टदं विष्णुं (नृसिंहरूपं) आराधमामासुः  इति भावः  |

\/I. सन्दभवाक्यानि (गद्यभागः)

CONTEXTS (PROSE)                             2 X 3 = 6 M

१. सोमदत्तचरितम्‌

1. असौ दस्युः |

    He is the thief.

    ఇతను దొంగ.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि  दण्डिमहोदयेन विरचितम् |

 पाठ :-             सोमदत्तचरितम्‌ |

 ग्रन्थ :-             दशकुमारचरितम्‌ इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          वृद्धः सोमदत्तं दर्शयन्‌ भटान्‌ प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            वृद्धः सोमदत्तं दर्शयन्‌ असौ दस्युः इति भटान्‌ प्रति अवदत्‌  |

2. यूयं मम वयस्या इति निर्दिष्टमेतेः भटैः ।

    The soldiers said “ you are my friends”. 

     మీరు మా స్నేహితులని ఈ భటులు చెప్పిరి.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि  दण्डिमहोदयेन विरचितम्  |

 पाठ :-             सोमदत्तचरितम्‌ |

 ग्रन्थ :-             दशकुमारचरितम्‌ इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          सोमदत्तः मानपालस्य भटान्‌ प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            यूयं मम वयस्या इति मत्तकालस्य भटैः निर्दिष्टम्‌ | किमिदम्‌ ? इति भावः  |

3. लाटपतिः कः ? तेन मैत्री का ? 

     Who is the king of lata ? What is friendship with him ?

     లాటపతి ఎవరు ? అతనితో స్నేహమెక్కడిది.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि  दण्डिमहोदयेन विरचितम् |

 पाठ :-             सोमदत्तचरितम्‌ |

 ग्रन्थ :-             दशकुमारचरितम्‌ इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-          सोमदत्तः मानपालस्य भटान्‌ प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            लाटपतिः कः ? तेन मैव्री का ? इति मानपालः अवदत्‌ |

३. सुहृद्भेदः

1. सम्प्रति वनमिदमपूर्वसत््वाधिष्टितम्‌ ।

    Now there is an unknown animal in the forest.

    ఈ వనమిప్పుడు మునుపెన్నడూ చూడనటువంటి జంతువుచే ఆక్రమించబడినది.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री नारायणपण्डितेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             सुहृद्भेदः |

 ग्रन्थ :-             हितोपदेशः इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           पिगलकः (सिंहः) दमनकम्‌ (शृगालम्‌) प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            भद्र! संप्रति इदम्‌ वनम्‌ अपूर्वं सत्वेन (संजीवकेन) अधिष्ठितम्‌ इति भाव: |

 2. महानेवासौ देवं द्रष्टुमिच्छति |

    This great one wants to see the king. 

     ఈ గొప్పవాడు రాజైన మిమ్ములను చూడాలని కోరుచున్నాడు.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री नारायणपण्डितेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             सुहृद्भेदः |

 ग्रन्थ :-             हितोपदेशः इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           दमनकः पिंगलकं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            राजन्‌! महान्‌ एव असौ देवं द्रष्टुमिच्छति इति भाव: |

3. कथमसौ मां निघांसूज्ञातव्यः ।

    How will I know that he wants to kill me?  

    అతను నన్ను చంపాలనుకున్నట్లు ఎట్లు తెలుసుకొనవలెను.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री नारायणपण्डितेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             सुहृद्भेदः |

 ग्रन्थ :-             हितोपदेशः इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           संजीवकः दमनकं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            "पिगलकः मां जिघांसुः इति कथम्‌ ज्ञातव्यः'' इति संजीवकः अवदत्‌ |

४. भिषजो भैषज्यम्‌

1. क्षणे क्षणे किल परिक्षीयते बालस्य दशा ।

    Condition of the child is worsening every minute.

     క్షణ క్షణము బాలుడి యొక్క పరిస్థితి దిగజారుతున్నది.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि (पद्मश्री) श्री पूल्लेल श्रीरामचन्द्रमहोदयेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             भिषजो भैषज्यम्‌ |

 ग्रन्थ :-             कथात्रयी इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           कश्चित् वृद्धः ग्रामीणान्‌ प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            “क्षणे क्षणे वालस्य दशा परिक्षीयते, अन्यत्र गमिष्यामः" इति भाव: |

2. अरे मूर्खाः सर्वदा स्वसुखचिन्तैव युष्माकम्‌ |

    Oh! fools you always think about your own comforts only.

     ఓ మూర్ఖులారా ! మీరెల్లప్పుడు మీ సుఖము గురించే ఆలోచిస్తారు.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि (पद्मश्री) श्री पूल्लेल श्रीरामचन्द्रमहोदयेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             भिषजो भैषज्यम्‌ |

 ग्रन्थ :-             कथात्रयी इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           वेंकटरावः ग्रामीणान्‌ प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            वैदयस्यापि विश्रान्तिः आवश्यकी । युष्माकम्‌ सर्वदा स्व सुखचिन्ता एव |

3. स बालः न कोऽप्यन्यः, तस्य पुत्रः सुरेश एव ।

    That boy Suresh is none other than his son.

     ఆ పిల్లవాడు వేరే ఎవరో కాదు. అతని పుత్రుడు సురేష్.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि (पद्मश्री) श्री पूल्लेल श्रीरामचन्द्रमहोदयेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             भिषजो भैषज्यम्‌ |

 ग्रन्थ :-             कथात्रयी इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           चिकित्सालये वालं एदिश्य कविः एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            सः बालः वेंकटरावस्य पुत्रः सुरेशः एव इति भाव:  |

६. भारतभूषा वीरयोषा

1. अहं वीरपितुः कन्या अस्मि ।

     I am the daughter of a brave father.

     నేను వీరుడైన తండ్రి యొక్క కూతురును.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री गलगलीरामचार्यमहोदयेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             भारतभूषा वीरयोषा  |

 ग्रन्थ :-             मधुराञ्जलिः इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           चिन्तादेवी सैनिकैः प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            अहं वीरपितुः कन्या जस्मि । तेनैव अनुचिकीर्षामि इति भाव:  |

2. सत्वरं सज्रीक्रियतां चिताम्‌ ।

    Arrange the pyre immediately. 

    తొందరగా చితిని సిద్దము చేయండి.

कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध महाकवि श्री गलगलीरामचार्यमहोदयेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-        भारतभूषा वीरयोषा  |

 ग्रन्थ :-       मधुराञ्जलिः इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-    चिन्तादेवी कश्चन सैनिकं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-      सैन्यस्य क्षयं श्रुत्वा, सत्वरं चिताम्‌ सच्रीक्रियताम्‌ इति चिन्तादेवी सैनिकं आदिदेश इति भाव: |

3. भवान्‌ न मे रत्नसिंहः ।

     You are not my  “Ratnasimha”.

     నీవు నా రత్నసింహుడివి కాదు.

कविपरिचय :-     सुप्रसिद्ध महाकवि श्री गलगलीरामचार्यमहोदयेन विरचितम्‌  |

 पाठ :-             भारतभूषा वीरयोषा  |

 ग्रन्थ :-             मधुराञ्जलिः इति ग्रन्थात् स्वीकृतम्‌  |

 सन्दर्भ :-           चिन्तादेवी रलसिंहं प्रति एवं अवदत्‌  | 

 भाव :-            “सर्वं जानामि । भवान्‌ न मे रत्नसिंहः"- इति चिन्तादेवी अवदत्‌ |

VII. लघुसमाधानप्रश्नाः (पद्यभागः)                2 X 3 = 6 M 

                            SHORT ANSWER QUESTIONS (POETRY)

                 २. विक्रमाङकस्य  दार्यम्‌

1. विक्रमाङकदेवस्य आज्ञा किं करोति ?

    What will the order of king Vikramanka become?

    విక్రమాంకదేవుని ఆజ్ఞ వలన ఏమి జరిగింది? 

स.   विक्रमाङकदेवस्य आज्ञा पार्थिवानाम्‌ शिरः चुम्बति ।

2. नरेन्द्रः किमर्थं चमत्कारम्‌ अगात्‌ ?

     Why was the king surprised ?

     రాజు దేనికొరకు ఆశ్చర్యము పొందెను ? 

स.   पुत्रात्‌ श्रोत्रपवित्रं वचः श्रुत्वा नरेन्द्रः चमत्कारम्‌ अगात्‌ ।

3. सोमदेवे सति विक्रमाङकदेवस्य कः नास्ति ?

    What will Vikramanka have to forego when his brother Somadeva is there?

    సోమదేవుడు ఉండగా విక్రమాంకునికి ఏమి లేదు?

 स.  सोमदेवे सति विक्रमाङकदेवस्य यौवरज्ये अधिकारः नास्ति |

३. साधुवर्तनम्‌

1. के लोकहिते सदा सक्ताः भवन्ति ?

    Who always wishes for the good of the world?

    ఎవరు లోకహితము కొరకు ఎల్లప్పుడు అప్రమత్తుడై ఉంటారు ?

स.  रत्नदीपाः इव उत्तमाः लोकहिते सदा सक्ताः भवन्ति ।

2. कानि करद्वयं वासयन्ति ?

    What will make both the hands fragrant ?

     ఏవి రెండుచేతులను సువాసన భరితము చేయును ?

स. अंजलिस्थानि पुष्पाणि करद्वयं वासयन्ति ।

3. कस्य जीवितं निष्फलम्‌ ?

     Whose life is useless ?

    ఎవరి జీవితం పనికి రానిది ?

स. गुणधर्मविहीनस्य जीवितं निष्फलम्‌ ।

४. गायत्री नीतिगीतावलिः

1. पाषाणैः प्रहरतेऽपि कः न कुप्यति ?

     Who does not become angry even though they are beaten by stones ?

     రాళ్ళతో కొడుతున్ననూ ఏది కోపించదు ?

स.  पाषाणैः प्रहरतेऽपि सहकारः न कुप्यति |

2. कः तमः हन्ति ?

    Who destroys darkness ?

    ఎవడు చీకటిని నశింపజేయును ?

स.  दीपः एकः तमः हन्ति । न शताः खद्योताः ।

3. कस्मै दानं मोधं स्यात्‌ ?

    The donation given to whom becomes fruitless ?

    ఎవరికి దానమిచ్చినచో వ్యర్థమగును?

स. धनिने दानं मोघं स्यात्‌ । रक्ताय सुफलं भवेत्‌ ।

६. नृसिंहाविभवः

1. विष्णोः संकल्पेन शक्त्या च किं किं भविष्यति ?

    What would happen if Vishnu things off ?

    విష్ణువు యొక్క సంకల్పశక్తిచే ఏమేమి జరుగును ?  

स. विष्णोः सङुल्पेन शक्त्या विश्वसृष्टिः भविष्यति । क्षणमात्रे विनाशः अपि भविष्यति |

2. राक्षसः हिरण्यकशिपुः किमकरोत्‌ ?

     What did the Rakshasa Hiranyakashipa do ?

     రాక్షసుడైన హిరణ్యకశిపుడు ఏమి చేసెను ?

स. राक्षसः हिरण्यकशिपुः स्तम्भस्य उपरि गदाप्रहारमकरोत्‌ ।

3. दैत्यं निहत्य चतुर्भुजः कथं रराज ?

   How did the four shoulders of Vishnu shine after killing the Rakshasa ?

    హిరణ్యకశిపుని చంపి చతుర్భుజ విష్ణువు ఎట్లు ప్రకాశించెను ?

स. दैत्यं निहत्य चतुर्भुजः सायंकालीनः अरुणः सूर्यः इव रराज ।

                        VIII. लघुसमाधानप्रश्नाः (गद्यभागः)                 2 X 3 = 6 M

    SHORT ANSWER QUESTIONS (PROSE)

२. भ्रातृवात्सल्यम्‌

1. हर्षवर्धनः भण्डिं किमुवाच ?

     What did Harshavardhana say to Bhandi ?

     హర్షవర్ధనుడు భండితో ఏమనెను ?

स. हर्षवर्धनः भण्डिं राज्यश्रीः व्यतिकरः कः ? इति उवाच ।

2. निर्घातः कः ?

    Who is Nirghatha ?

     నిర్ఘాతుడు ఏవరు ?

 स. निर्घातः शबरसेनापतेः भूकम्पस्य स्वस्त्रीयः (सोदरीपुत्रः- Nephew) ।

 

3. राजा कीदृशीं राज्यश्रियं ददर्श  ?

     What kind of Rajyasree did Harshavardhana see ? 

     రాజు ఎటువంటి రాజ్యశ్రీని చూసెను ?  

स. राजा (मुहयन्तीम्‌) अग्निप्रवेशाय उद्यतां राज्यश्चियं ददर्श |

            ३. सुहृद्भेदः

1. कः पानीयं पातुं यमुनाकच्छम्‌ अगच्छत्‌ ?

     Who went to the banks of river Yamuna to drink water ? 

      ఎవరు నీటిని త్రాగుటకు యమునా నది ఒడ్డుకు వెళ్ళెను ?

 स. पिंगलकनामा सिंहः प्रानीयं पातुं यमुना कच्छम्‌ अगच्छत्‌ |

2. कौ भयप्रतीकारं प्रतिज्ञाय चलितौ ?

    Who vowed to take revenge ?   

    ఎవరు భయమును పోగొట్టెదమని ప్రతిజ్ఞ చేసి వెళ్ళిరి ? 

स. करटकदमनकौ भयप्रतीकारं प्रतिज्ञाय चलितौ ।

3. युद्धे कः केन व्यापादितः ?

    Who was killed by Whom in the battle ?

    యుద్ధంలో ఎవరు ఎవరిచే చంపబడెను ? 

स. युद्धे संजीवकः सिंहेन व्यापादितः |

 ५. वृक्षरक्षिका पितामही

1. वृक्षाः अस्मभ्यं किं किं प्रयच्छन्ति ?

     What are the trees giving us ?

     చెట్లు మనకేమి ఇచ్చుచున్నవి ?

स. वृक्षाः अस्मभ्यं स्वच्छां मृत्तिकां, स्वच्छं जलं, वायुं च प्रयच्छन्ति |

 

2. केसरसिंहः कुत्र न्यवसत्‌ ?

     Where did Kesarasimha live ?

     కేసరిసింహుడు ఎక్కడ నివసించెను ? 

स. केसरसिंहः काश्मीरदेशे न्यवसत्‌ ।

3. मार्गे नद्यः कथं प्रावहन्‌ ?

    How did the rivers flow in this way ?

   మార్గము నందు నదులు ఎట్లు ప్రవహించెను ?

स. मार्गे नद्यः निर्झराः प्रावहन्‌ ।

६. भारतभूषा वीरयोषा

1. एकाकिन्यपि चिन्ता कथं खेलति स्म ?

    How is Chintadevi playing all alone ?

    ఒంటరిదైననూ చింతాదేవి ఎట్లు ఆడుకొనుచున్నది ? 

स.  एकाकिन्यपि चिन्ता दुर्ग निर्माय पुनः तत्‌ भंगलीलां खेलति स्म |

2. रत्नसिंहः कथं कर्माणि कुर्वन्‌ आसीत्‌ ?

     How did Rathnasimha do the work?

    రత్నసింహుడు ఎలా పనులు చేస్తుండే వాడు ?

स. रत्सिंहः कर्तव्यबुध्द्या एव कर्माणि कुर्वन्‌ आसीत्‌ |

3. रत्नसिंहः किमर्थं चितां प्राविशत्‌ ?

     Why did Rathnasimha enter into fire ?

     రత్నసింహుడు ఎందుకు మంటలలో ప్రవేశించెను ?

स.  रत्सिंहः आत्मनः अपराधस्य प्रायश्चित्तं विधातुं सहसा चितां प्राविशत्‌ |

                 IX. एकवाक्यसमाधाना प्रश्नाः (पद्यभागः )           5 X 1 = 5 M

VERY SHORT ANSWER QUESTIONS (POETRY)

१. कुमुद्वतीपरिणयः

1. कुशः कीदृशं बाहुं ददर्शं ?

    What type of shoulder did Kusha see?

    కుశుడు ఎటువంటి భుజమును చూసెను ?

स. कुशः दिव्येन शुन्यं बाहं ददर्शं ।

2. कुशः किम्‌ अस्रं समाददे ?

    What kind of weapon was used by Kusha ?

     కుశుడు ఏ అస్త్రమును సంధించెను ? 

स. कुशः गारुत्मतम्‌ अस्तं समाददे |

3. कुमुद्वतीपरिणयः केन विरचितः ?

    Who wrote Kumudwati Parinayam ?

    కుముద్వతి పరిణయమును ఎవరు రచించారు ?

स. कुमुद्वतीपरिणयः कालिदासेन विरचितः ।

२. विक्रमाङकस्य ओदार्यम्‌

1. नुपश्रीः धुनीव कां दधातु ?

    What will the wealth of the kingdom give like a flow ?

     రాజ్యసంపదలు నదీ ప్రవాహములా ఏమిచ్చెను ?

स.  नृपश्रीः धुनीव साधारणतां (साधारण स्वरूपं) दधातु ।

2. राज्ञे आहवमल्लाय: कः प्रसन्नः ?

    Who blessed Aahavamalla the king ?

    రాజైన అహవమల్లునకు ఎవరు ప్రసన్నులైనారు ?

स.  राज्ञे आहवमल्लाय: भवानी दयितः प्रसन्न: |

3. विक्रमाङकस्य औदार्यं कः अरचयत्‌ ?

     Who wrote the lesson “ Vikramankasya oudaryam” ?

     విక్రమాంకస్య ఔదార్యాన్ని ఎవరు రచించారు ?

स. विक्रमाङकस्य औदार्यं बिल्हणः अरचयत्‌ |

३. साधुवर्तनम्‌

1. महात्मानः कां तृणाय मन्यन्ते ?

    What do the wise men consider as a blade of grass ? 

    మహాత్ములు దేనిని గడ్డిపోచలాగ భావించారు ? 

स. महात्मानः लक्ष्मी तृणाय मन्यन्ते |

2. नदीशः परिपूर्णोऽपि किम्‌ अपेक्षते ?

     What will the sea want even when full ?

     సముద్రుడు నిండుగా ఉన్నప్పటికీ ఎవరి రాకకై ఎదురు చూసెను ?

स.  नदीशः परिपूर्णोऽपि चन्द्रोदयम्‌ अपेक्षते ।

3. कति दोषाः पुरुषेण हातव्याः ?

     How many mistakes are forsaken by men ?

    ఎన్ని దోషాలు పురుషుడు విడిచిపెట్టాలి ?

स.  षट्‌ दोषाः पुरुषेण हातव्याः |

४. गायत्री नीतिगीतावलिः

1. नीचः पुरः किं वक्ति ?

     What does a mean-minded person say in front of everyone ?

     నీచుడి ఎదురుగా ఏం మాట్లాడాలి ?  

स.  नीचः पुरः प्रियं वक्ति ।

2. कस्य गुणः अवर्ण्य: ?

     Whose qualities should not be described ?

     ఎవని యొక్క గుణములు వర్ణించలేము ?

स.  सांङ्गत्यस्य गुणः अवर्ण्यः ।

3.  कै: सङ्गतं न कुर्यात्‌ ?

     With whom we should not be friends ?

    ఎవరితో స్నేహం చేయకూడదు ?

स.  कुजनैः सङ्गतं न कुर्यात्‌ ।

५. रुद्रमदेवी

1. कस्य वचः निशम्य नृपतिः मुदम्‌ अवाप ?

     Whose words were heard and felt happy ?

     ఎవరి మాట విని రాజు ఆనందం పొందెను ?

स. सचिवः शिवदेवस्य वचः निशम्य नृपतिः मुदम्‌ अवाप ।

2. रुद्रमां का सफलां चकार ?

    Which made Rudramadevi fruitful ? 

    రుద్రమదేవిని ఏది సఫలం చేసెను ?

स.  रुद्रमां शिवदेववाक्‌ सफलां चकार |

3. रुद्रमया प्रयुक्तः खड्गः कं जघान ?

     Whom did Rudramadevi kill with her knife ?

    రుద్రమదేవి కత్తితో ఎవరిని చంపెను ?

स. सुद्रमया प्रयुक्तः खडगः महादेवस्य हस्तिपकं जघान ।

६. नृसिंहाविर्भाव:

1. मुरारिः कीदृशः इतीरितम्‌ ?

     What kind of person is Murari said to be ? 

     మురారి ఎటువంటివాడని చెప్పారు ?

स. मुरारिः सर्वगतः इतीरितम्‌ |

2. स्तम्भात्‌ कः अजायत ?

    Who was born from the pillar ?

     స్తంభమునుండి ఎవరు వచ్చారు ?

स. स्तम्भात्‌ नृसिंहः (विष्णुः) अजायत ।

3. नृसिंहः हिरण्यकशिपुं कैः ददार ?

    How did Nrusimha tere Hiranyakashipa ?

    నరసింహుడు హిరణ్యకశిపుని వేటితో చీల్చెను ?

स. नृसिंहः हिरण्यकशिपुं प्रखरै: नखैः ददार |

                      

  X. एकवाक्यसमाधानप्ररनाः (गद्यभागः)                   5 X 1 = 5 M

VERY SHORT ANSWER QUESTIONS (PROSE)

१. सोमदत्तचरितम्‌

1. लाटेश्वरः कः ?

    Who is Lateshwara ? 

    లాటేశ్వరుడు ఎవరు ?

स. लाटेश्वरः मत्तकालः ।

2. कन्यानुसरणे कः नियुक्तः ?

     Who is appointed to follow the Bride ?

     కన్యను అనుసరించుటకు ఎవరు నియమించబడెను ?

स. कन्यानुसरणे मानपालः नियुक्तः ।

3. कुपितः मत्तकालः केन योद्धुम्‌ अभ्यगात्‌ ?

    With whom did Mattakala come to fight ? 

    కోపగించిన మత్తకాలుడు ఎవరితో యుద్ధము చేయుటకు వచ్చెను ?

स.  कुपितः मत्तकालः मानपालेन योद्धुम्‌ अभ्यगात्‌ ।

२. भ्रातृवात्सल्यम्‌

1. राज्यश्रीः कां प्रविष्टा ?

     Where did Rajyasree enter ?

     రాజ్యశ్రీ  దేనియందు ప్రవేశించెను ?

स. राज्यश्री: विन्ध्याटवीं प्रविष्टा |

2. दिवाकरमित्रः कः ?

    Who is Divakara’s mithra?

     దివాకర మిత్రుడు ఎవరు ?

स. दिवाकरमित्रः भदन्तः (भौद्ध भिक्षु:)

3. हर्षवर्धनस्य का अवशिष्टा ?

     Who is left with Harshavardhana ?

     హర్షవర్ధనునికి ఎవరు మిగిలిరి ?

स. हर्षवर्धनस्य यवीयसी स्वसा अवशिष्टा ।

३. सुहृद्भेदः

1. पिङ्गलकसिंहस्य मन्तिणौ कौ ?

    Who are the ministers of Pingalaka simha ?

     పింగళి సింహుని మంత్రులు ఎవరు ?

स. पिङ्कलकसिंहस्य मन्त्रिणौ करटकदमनकौ ।

2. स्तब्धकर्णः कः ?

    Who is Stabdhakarna ?

    స్తబ్ధకర్ణుడు ఎవరు ?

स. स्तब्धकर्णः पिंगलकस्य भ्राता ।

3. सञ्जीवकः कस्मिन्‌ नियुक्तः ?

    Where was Sanjeevaka appointed ?

    సంజీవకుడు దేనియందు నియమించబడెను ? 

स.  सञ्जीवकः अर्थाधिकारे नियुक्तः |

४. भिषजो भैषज्यम्‌

1. वेङ्कटराव: कीदृशे कुटुम्बे उदभूत्‌ ?

    What kind of family was Venkatrao born in ?

     వెంకటరావు ఎటువంటి కుటుంబం నుండి జన్మించెను ?  

स. वेङ्कटराव: निर्धनकुट्म्बे उदभूत्‌ ।

2. वेङ्कटरावस्य पितुः नाम किम्‌ ?

    What is Venkatrao's father's name ?

     వెంకటరావు యొక్క తండ్రి పేరేమి ?

स. वेङ्कटरावस्य पितुः नाम सुब्बय्यशास्त्री  |

3. भिषगङना का ?

    Who is the lady Doctor ?

     వైద్యురాలు ఎవరు ?

स.  भिषगङ्ना मञ्जुहासिनी |

५. वृक्षरक्षिका पितामही

1. शीतर्तो पितामही वृक्षाणाम्‌ उपरि किम्‌ आच्छादयति स्म ?

     With what Grandma covered the trees during winter ?

      శీతాకాలం నందు నాయనమ్మ వృక్షములపై ఏమి కప్పెను ?

स. शीतर्तौ पितामही वृक्षाणाम्‌ उपरि घासम्‌ आच्छादयति स्म |

2. केसरसिंहः श्रद्धया कस्मिन्‌ संलग्न: ?

     What was Kesarasimha keenly interested in ?

     కేసరసింహుడు శ్రద్ధగా దేనియందు ఆసక్తుడయ్యెను ?

स.  केसरसिंहः श्रद्धया वृक्षारोपणे संलग्न: ।

3. केसरसिंहः कथं धनम्‌ आर्जितवान्‌ ?

     How did Kesarasimha earn riches ?    

      కేసరసింహుడు ఎలా ధనమును సంపాదించెను ?

 स.  केसरसिंहः फलानि विक्रीय धनम्‌ आर्जितवान्‌ ।

६. भारतभूषा वीरयोषा

1. चिन्तादेवी केन पालिता आसीत्‌ ?

    By whom did Chintadevi get fed up ?

    చింతాదేవి ఎవనిచే పాలించబడెను ?

स.   चिन्तादवी पित्रा पालिता आसीत्‌ |

2. राजपुत्रयूनः नाम किम्‌ ?

    What is the name of the young prince ?

    రాజపుత్రుని పేరేమిటి ? 

स.  राजपुत्रयूनः नाम रत्नसिंहः ।

3. चिन्तादेवी किं कर्तुं सञ्जीबभूव ?

     What is Chintadevi ready to do ?

     చింతాదేవి ఏమి చేయుటకు సిద్దపడెను ?

 स.  चिन्तादेवी परलोकयात्रां कर्तुं सञ्जीबभूव |

     

 XI. पत्रलेखनम्‌                           1 X 5 = 5 M

      LETTER WRITING

1. धनयाचनार्थ पितरं प्रति पत्रम्‌ |

छात्रावासात्‌

दिनाङ्क : --------

आदरणीय पितृवर्य!

          सादरं नमामि । अत्र कुशलं तत्रास्तु । अहं सश्रद्धं विद्याभ्यासं करोमि । अहं कानिचन पुस्तकानि क्रेतुम्‌ इच्छामि । एतदर्थं रूप्यकाणां सहस्त्रं कृपया प्रेषयतु भवान्‌ ।

मातृचरणयोः मम प्रणामाः ।

भवदीयः पुत्रः / भवदीया पुत्री,

श्रीनिवासः । अहल्या |

2. मातरं प्रति मित्रस्य गृहागमननिवेदनम्‌ |

छात्रावासात्‌

दिनाङ्क : -------

पूज्यमातः।

सादरं नमामि । अत्र कुशलं तत्रास्तु । अह सश्रद्धं विद्याभ्यासं करोमि । अचिरेण वार्षिकपरीक्षाः भविष्यन्ति । तदनन्तरम्‌ अहं ग्रीष्मावकाशे गृहम्‌ आगमिष्यामि । मम मित्रम्‌ अपि अस्माकं गृहम्‌ आगमिष्यति । अहम्‌ अस्माकं ग्रामं क्षेत्रं च मम मित्रं दर्शयिष्यामि ।

पितृचरणयोः मम प्रणामाः ।

भवदीयः पुत्रः । भवदीया पुत्री,

श्रीनिवासः । अहल्या |

 

3. पुस्तकक्रयणाय प्रबन्धकं प्रति पत्रम्‌ |

दिनाङ्क: ______

प्रबन्धकः

गीताप्रेस्‌ मुद्रणालयः

गौरखपुरम्‌

उत्तरप्रदेशः ।

आर्य!

विषयः- भगवद्गीतापुस्तकक्रयणम्‌ ।

                    नमस्कारः । सविनयं निवेदयामि यत्‌ मम कलाशालायां सद्यः भगवद्गीताश्लोकपठनस्पर्धा भविष्यति अतः एकं भगवद्गीतापुस्तकं न्यूनेन मूल्येन अधः सङ्केतं प्रति कृपया प्रेषयतु भवान् |

भवद्विधेयः । भवद्विदेया,

श्रीनिवासः / अहल्या,

     द्वितीयवर्षम्‌,

राजकीयमाध्यमिककलाशला,

      भाग्यनगरम्‌,

   तेलङ्गाणाराज्यम्‌ |

4. अवकाशप्रदानाय प्राचार्य प्रति पत्रम्‌ |

दिनाङ्क: ______

सेवायाम्‌

श्रीमान्‌ प्राचार्यमहोदयः

उच्च माध्यमिकविद्यालयः

भाग्यनगरम्‌ ।

महोदय!

विषयः- अवकाशप्रदानाय पत्रम्‌ |

सविनयं निवेदयामि यत्‌ अहम्‌ ज्वरग्रस्तः अस्मि । शिरोवेदना च मां पीडयति । अतः अद्य विद्यालयम्‌ आगन्तुं न शक्नोमि । कृपया ------ तः ----- पर्यन्तं दिनत्रयस्य अवकाशं प्रदाय माम्‌ अनुगृहणातु ।

भवतः शिष्यः । भवदीया शिष्या,

श्रीनिवासः / अहल्या,

द्वितीयवर्षम्‌,

उच्चामाध्यमिक विद्यालयः,

भाग्यनगरम्‌ ।

                 XII & XIII  सन्धयः         विघटयत  4 X 2 = 8 M

                                                  SANDHI                                  सन्धत्त 4 X 2 = 8 M                                  

Note: సంధి విడదీసినను, కలిపినను సంధి పేరు తప్పక వ్రాయవలెను.

1. श्चुत्वसन्धिः  (శ్చుత్వ సంధి)

1) रामस्‌ + चिनोति = रामश्चिनोति

2) शरत्‌ + चन्द्रः = शरच्चन्द्रः

3) हरिस्‌ + शेते = हरिश्शेते

4) सद्‌ + जनः = सज्जन:

5) अरीन्‌ + जयति = अरीञ्जयति

2. ष्टुत्वसन्धिः (ష్టుత్వ సంధి)

1) रामस्‌ + टीकते = रामष्टीकते

2) तत्‌ + टीका = तट्टीका

3) रामस्‌ + षष्ठः = रामषष्ठः

4) चक्रिन्‌ + दौकसे = चक्रिण्ढौकसे

3) इष्‌ +तः = इष्टः

3. जश्त्वसन्धिः (జశ్త్వ సంధి)

1) वाक्‌ + ईशः = वागीशः

2) अच्‌ + जन्त = अजन्तः

3) षट्‌ + आननः = षडाननः

4) सत्‌ + धर्मः = सद्धर्मः

5) अप्‌ + जम्‌ = अब्जम्‌

4. अनुनासिक सन्धि (అనునాసిక సంధి)

) वाक्‌ + मयम्‌ = वाङ्मयम्‌

2) षट्‌ + मासाः = षण्मासाः

3) जगत्‌ + नाधः = जगन्नाथः

4) ककुप्‌ + नेता = ककुम्नेता

5) चित्‌ + मयम्‌ = चिन्मयम्‌

5. विसर्गसन्धिः (విసర్గసంధి)

(क) 

1) शिवः + अहम्‌ = शिवोऽहम्‌

2) रामः + अयम्‌ = रामोऽयम्‌

3) नमः +ते = नमस्ते

4) मनः + रथः = मनोरथः

5) मुनिः + अयम्‌ = मुनिरयम्‌

6) धनुः + विद्या = धनुर्विद्या

(ख)

1) बालः + करोति = वालःकरोति

2) पाचकः + पचति = पाचक: पचति

3) रामः + खादति = रामःखादति

4) वृक्षः + फलति = वृक्षःफलति

XIV.  शब्दरुपाणि

            SABDAS 4 X 2 = 8 M

हलन्तपुंलिङ्शब्दा:

1. जकारान्तः पुंल्लिङ्गो "वणिक्‌" शब्दः వ్యాపారి Merchant

विभक्तिः                    एकवचनम्‌                 द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

 प्रथमाविभक्तिः              वणिक्‌                      वणिजौ                         वणिजः

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः   हे वणिक्‌                 हे वणिजौ                      हे वणिजः

द्वितीयाविभक्तिः              वणिजम्‌                    वणिजौ                       वणिजः

तृतीयाविभक्तिः               वणिजा                   वणिग्भ्याम्‌                    वणिग्भिः

चतुर्थीविभक्तिः                 वणिजे                   वणिग्भ्याम्‌                   वणिग्भ्यः

पञ्चमीविभक्तिः                वणिजः                  वणिग्भ्याम्‌                   वणिग्भ्यः

षष्ठीविभक्तिः                    वणिजः                     वणिजोः                   वणिजाम्‌

सप्तमीविभक्तिः                 वणिजि                     वणिजोः                    वणिक्षु 

 

2. तकारान्तः पुंल्लिङ्गो "मरूत्" शब्दः  వాయువు Wind

विभक्तिः                  एकवचनम्‌                  द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः              मरुत्                         मरुतौ                          मरुतः

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः   हे मरुत्                   हे मरुतौ                       हे मरुतः

द्वितीयाविभक्तिः             मरुतम्                      मरुतौ                         मरुतः

तृतीयाविभक्तिः              मरूता                    मरुद्भ्याम्‌                     मरुद्भिः

चतुर्थीविभक्तिः               मारुते                    मरुद्भ्याम्‌                    मरुद्भ्यः

पञ्चमीविभक्तिः             मरुतः                     मरुद्भ्याम्‌                    मरुद्भ्यः

षष्ठीविभक्तिः                 मरुतः                        मरुतोः                      मरुताम्‌

सप्तमीविभक्तिः             मरुति                        मरुतोः                       मरुत्सु

३. नकारान्तः पुंल्लिङ्गो "गुणिन" शब्दः గుణవంతుడు  Meritorious

विभक्तिः                 एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः             गुणी                        गुणिनौ                          गुणिनः

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः  हे गुणीन्                 हे गुणिनौ                     हे गुणिनः

द्वितीयाविभक्तिः           गुणिनम्                     गुणिनौ                         गुणिनः

तृतीयाविभक्तिः             गुणिना                    गुणिभ्याम्‌                      गुणिभिः

चतुर्थीविभक्तिः              गुणिने                     गुणिभ्याम्‌                      गुणिभ्यः

पञ्चमीविभक्तिः            गुणिन:                     गुणिभ्याम्‌                      गुणिभ्यः

षष्ठीविभक्तिः                गुणिन:                      गुणिनोः                       गुणिनाम्‌

सप्तमीविभक्तिः            गुणिनि                       गुणिनोः                        गुणिषु

4. सकारान्तः पुंल्लिङ्गो "विद्वस् " शब्दः  విద్వాంసుడు Scholar

विभक्तिः                   एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः              विद्वान्                     विद्वांसौ                            विद्वांसः

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः हे विद्वान्                 हे विद्वांसौ                         हे विद्वांस:

द्वितीयाविभक्तिः             विद्वांसम्                 विद्वांसौ                           विदुषः

तृतीयाविभक्तिः               विदुषा                   विद्वद्भ्याम्‌                       विद्वद्भि:

चतुर्थीविभक्तिः               विदुषे                     विद्वद्भ्याम्‌                      विद्वद्भ्यः

पञ्चमीविभक्तिः             विदुष:                     विद्वद्भ्याम्‌                      विद्वद्भ्यः

षष्ठीविभक्तिः                 विदुषः                     विदुषोः                           विदुषाम्‌

सप्तमीविभक्तिः              विदुषि                     विदुषोः                           विद्वत्सु

5. चकारान्तः स्त्रीलिंगः "त्वक्‌" शब्दः  చర్మము Skin

विभक्तिः                     एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः                 त्वक्‌                       त्वचौ त्वच:

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः   हे त्वक्‌   हे त्वचौ हे त्वच:

द्वितीयाविभक्तिः   त्वचम्‌       त्वचौ त्वच:

तृतीयाविभक्तिः     त्वचा             त्वग्भ्याम्‌ त्वग्भि :

चतुर्थीविभक्तिः     त्वचे             त्वग्भ्याम्‌ त्वग्भ्य:

पञ्चमीविभक्तिः     त्वचः               त्वग्भ्याम्‌                 त्वग्भ्य:

षष्ठीविभक्तिः     त्वचः     त्वचोः त्वाचाम् 

सप्तमीविभक्तिः     त्वचि               त्वचोः   त्वक्षु  

6. जकारान्तः स्त्रीलिंगः "स्त्रक्" शब्दः పూదండ  Garland

विभक्तिः                       एकवचनम्‌                          द्विवचनम्‌                       बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः                    स्रक्‌       स्रजौ           स्त्रज:

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः        हे  स्रक्‌           हे  स्रजौ हे स्त्रज:

द्वितीयाविभक्तिः         स्रजम्‌                           स्रजौ       स्त्रज:

तृतीयाविभक्तिः          स्रजा     स्रग्भ्याम्‌ स्त्रग्भि:

चतुर्थीविभक्तिः         स्रजे      स्रग्भ्याम्‌ स्त्रग्भ्य:

पञ्चमीविभक्तिः           स्रजः               स्रग्भ्याम्‌ स्त्रग्भ्यः

षष्ठीविभक्तिः स्रजः       स्रजोः स्त्रजाम् 

सप्तमीविभक्तिः स्रजि       स्रजोः   स्त्रक्षु 

7. तकारान्तः स्त्रीलिंगः "सरित्" शब्दः నది  River

विभक्तिः                   एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः               सरित्‌ सरितौ सरित:

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः हे सरित्‌         हे सरितौ       हे सरित:

द्वितीयाविभक्तिः   सरितम्‌                   सरितौ सरित: 

तृतीयाविभक्तिः             सरिता सरिद्भ्याम्‌         सरिद्भि: 

चतुर्थीविभक्तिः             सरिते           सरिद्भ्याम्‌       सरिद्भ्य:

पञ्चमीविभक्तिः             सरितः           सरिद्भ्याम्‌       सरिद्भ्य: 

षष्ठीविभक्तिः     सरितः             सरितोः       सरिताम्‌

सप्तमीविभक्तिः     सरिति   सरितोः         सरित्सु

8. शकारान्तः स्त्रीलिंगः "दिक्" शब्द: దిక్కు Direction

 विभक्तिः                   एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः       दिक्‌       दिशौ         दिशः

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः    हे दिक्‌                       हे दिशौ                      हे दिशः

द्वितीयाविभक्तिः               दिशम्‌                          दिशौ                         दिशः

तृतीयाविभक्तिः     दिशा               दिग्भ्याम्‌         दिग्भिः

चतुर्थीविभक्तिः       दिशे               दिग्भ्याम्‌         दिग्भ्यः

पञ्चमीविभक्तिः               दिशः                        दिग्भ्याम्‌                       दिग्भ्यः

षष्ठीविभक्तिः                    दिशः                          दिशोः                        दिशाम्‌

सप्तमीविभक्तिः                दिशि                           दिशोः                        दिक्षु 

9. नकारान्तः नपुंसकलिंगः "कर्मन्" शब्द: కర్మ   Action

विभक्तिः                   एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः कर्म       कर्मणी        कर्माणि

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः   हे कर्मन्‌                      हे कर्मणी                      हे कर्माणि

द्वितीयाविभक्तिः     कर्म       कर्मणी         कर्माणि

तृतीयाविभक्तिः              कर्मणा     कर्मभ्याम्‌           कर्मभिः

चतुर्थीविभक्तिः               कर्मणे                        कर्मभ्याम्‌                       कर्मभ्यः

पञ्चमीविभक्तिः             कर्मणः                        कर्मभ्याम्‌                       कर्मभ्यः

षष्ठीविभक्तिः                 कर्मणः                          कर्मणोः                     कर्मणाम्‌

सप्तमीविभक्तिः              कर्मणि                          कर्मणोः                       कर्मसु

10. नकारान्तः नपुंसकलिंगः 'नामन्‌' शब्दः పేరు Name

 विभक्तिः                   एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः                नाम                       नामनी/नाम्नी                     नामानि

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः हे नामन्‌               हे नामनी/हे नाम्नी                    हे नामानि

द्वितीयाविभक्तिः               नाम                  नामनी/नाम्नी                           नामानि

तृतीयाविभक्तिः               नाम्ना                     नामभ्याम्‌                           नामभिः

चतुर्थीविभक्तिः                 नाम्ने                     नामभ्याम्‌                           नामभ्यः

पञ्चमीविभक्तिः                नाम्नः                    नामभ्याम्‌                           नामभ्यः

षष्ठीविभक्तिः                    नाम्नः                      नाम्नोः                             नाम्नाम्‌

सप्तमीविभक्तिः              नाम्नि/नामनि                नाम्नोः                              नामसु

 11. सकारान्तः नपुंसकलिंगः "वपुस्‌' शब्दः శరీరం Body

विभक्तिः                   एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः               वपुः                            वपुषी वपूंषि

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः  हे वपुः                         हे वपुषी हे वपूंषि

द्वितीयाविभक्तिः              वपुः                             वपुषी   वपूंषि

तृतीयाविभक्तिः              वपुषा                         वपुभ्याम्   वपूर्भि:

चतुर्थीविभक्तिः               वपुषे                          वपुभ्याम्             वपूभ्यः

पञ्चमीविभक्तिः             वपुषः                        वपुभ्याम्   वपूभ्यः:

षष्टीविभक्तिः                 वपुषः                            वपुषोः   वपुषाम्

सप्तमीविभक्तिः             वपुषि                             वपुषोः     वपुष्षु

12. सकारान्तः नपुंसकलिंगः 'मनसू' शब्दः మనస్సు Mind 

विभक्तिः                   एकवचनम्‌                    द्विवचनम्‌                     बहुवचनम्‌

प्रथमाविभक्तिः                मनः                           मनसी मनांसि 

सम्बोधनाप्रथमाविभक्तिः   हे मनः                         मनसी मनांसि

द्वितीयाविभक्तिः               मनः                          मनसी मनांसि

तुतीयाविभक्तिः              मनसा                        मनोभ्याम्‌ मनोभि: 

चतुर्थीविभक्तिः               मनसे                         मनोभ्याम्‌ मनोभ्य:

पञ्चमीविभक्तिः             मनसः                         मनोभ्याम्‌ मनोभ्य:

षष्ठीविभक्तिः                 मनसः                           मनसोः मनसाम्

सप्तमीविभक्तिः             मनसि                            मनसोः मनस्सु

XV. समासाः

        సమాసములు (SAMASAS) 3 X 2 = 6 M

Note: సమాసమునకు విగ్రవాక్యము, సమాసము పేరు వ్రాయవలెను.

1. अव्ययीभावसमासः ( అవ్యయీభావ సమాసము)

1. निष्पापम्‌ पापानाम्‌ अभावः

2. यथाशक्ति शक्तिम्‌ अनतिक्रम्य

3. उपलोचनम्‌ लोचनयोः समीपे

4. प्रतिदिनम्‌         दिने दिने

5. अनुगङ्गम् गङ्गायाः अनु 

 

2. तत्पुरुषसमासः ( తత్పురుష సమాసము ) 

1. पूर्वकायः पूर्वं कायस्य प्रथमातत्पुरुषः

2. दुःखातीतः दुःखम्‌ अतीतः         द्वितीयातत्पुरुषः

3. विद्यानिपुणः           विद्यया निपुणः         तृतीयातत्पुरुषः

4. भूतबलिः भूतेभ्यः बलिः चतुर्थीतत्पुरुषः

5. चोरभयम्‌ चोरात्‌ भयम्‌ पञ्चमीतत्पुरुषः

6. वृक्षमूलम्‌ वृक्षस्य मूलम्‌ षष्ठीतत्पुरुषः

7. दानशौण्डः दाने शौण्डः सप्तमीतत्पुरुषः

8. अधर्म :                             न धर्मः                                         नञ्तत्पुरुषः

3. कर्मधारयसमासः ( కర్మధారయ సమాసము )

1. रम्यलता       रम्या च सा लता च

2. वैयाकरणखसूचिः                वैयाकरणश्च असौ खसूचिश्च

3. भोज्योष्णम्‌                       भोज्यं च तत्‌ उष्णं च

4. स्रातानुलिप्ताः                     स्नाताश्च ते अनुलिप्ताश्च

5. पुरुषव्याघ्रः                         पुरुषः व्याघ्रः इव

6. रतिसुन्दरी                          रतिः इव सुन्दरी

7.घनश्यामः                            घनः इव श्यामः

4. द्विगुसमासः (ద్విగు సమాసము)

1. त्रिलोकी                                त्रयाणां लोकानां समाहारः

2. पञ्चवटी                              पञ्चानां वटानां समाहारः

3. नवरात्रम्                                 नवानां रात्रीणां समाहारः

5. द्वन्द्वसमासः ( ద్వంద్వ సమాసము)

1. नकुलसहदेवौ                        नकुलश्च सहदेवश्च

2. धर्मार्थकाममोक्षाः                   धर्मश्च अर्थश्च कामश्च मोक्षश्च

3. शीतोष्णम्‌                            शीतं च उष्णं च तयोः समाहारः

4. पितरौ                                 माता च पिता च

5. पार्वतीपरमेश्वरौ                      पार्वती च परमेश्वरः च

6. बहुव्रीहिसमासः ( బహువ్రీహి సమాసము)

1. पीताम्बरः                               पीतम्‌ अम्बरं यस्य सः

2. महाबलः                                 महत्‌ बलं यस्य सः

3. विशालाक्षी                              विशाले अक्षिणी यस्याः सा

4. पिनाकपाणिः                           पिनाकं पाणौ यस्य सः

     XVI.वाक्यशुध्दीकरणम्                 5 X 1 = 5 M

    CORRECTION OF SENTENCES

Correction of sentence means a proper agreement between the subject and the verb. If the subject is in singular the verb also should be written in singular. If the subject is Dual or Plural, the verb also should be written in Dual or Plural accordingly.

	SUBJECT				VERB
S.NO	एकवचनम्‌	द्विवचनम्‌	बहुवचनम्‌		एकवचनम्‌	द्विवचनम्‌	बहुवचनम्‌
1	बालकः	बालकौ	बालकाः		खादति	खादतः	खादन्ति
2	कविः	कवी	कवयः		लिखति	लिखतः	लिखन्ति
3	भानुः	भानू	भानवः		विचरति	विचरतः	विचरन्ति
4	गौः	गावौ	गावः		पश्यति	पश्यतः	पश्यन्ति
5	भक्तिः	भक्ती	भक्तयः		यच्छति	यच्छतः	यच्छन्ति
6	नदी	नद्यौ	नद्यः		वहति	वहतः	वहन्ति
7	वधू:	वध्वौ	वध्वः		गच्छति	गच्छतः	गच्छन्ति
8	वनं	वने	वनानि		परिहरति	परिहरतः	परिहरन्ति
9	वारि	वारिणी	वारीणि		प्रक्षालयति	प्रक्षालयतः	प्रक्षालयन्ति
10	मधु	मधुनी	मधूनि		भवति	भवतः	भवन्ति
11	विद्वान्‌	विद्वांसौ	विद्वांसः		जयति	जयतः	जयन्ति
12	त्वक्‌	त्वचौ	त्वचः		रक्षति	रक्षतः	रक्षन्ति
13	मरुत्	मरुतौ	मरुतः		वहति	वहतः	वहन्ति
14	मनः	मनसी	मनांसि		भवति	भवतः	भवन्ति
15	गुणी	गुणिनौ	गुणिनः		उपकरोति	उपकुरुतः	उपकुर्वन्ति
16	सरित्	सरितौ	सरितः		प्रविशति	प्रविशतः	प्रविशन्ति
17	प्राचीदिक्‌	प्राचीदिशौ	प्राचीदिशः		दर्शयति	दर्शयतः	दर्शयन्ति
18	सः	तौ	ते		पिबति	पिबतः	पिबन्ति
19	अहं	आवां	वयं		गच्छामि	गच्छावः	गच्छामः
20	त्वं	युवां	यूयं		परिहससि	परिहसथः	परिहसन्ति

Note : Correct only the underlined part and re-write the complete sentence in the examination. 

1. बालकाः फलानि खादति ।

    बालकः फलानि खादति ।

2. कविः काव्ये लिखतः ।

     कवी काव्ये लिखतः ।

3. भानवः आकाशे विचरति |

     भानुः आकाशे विचरति ।

4. गौः वत्सान्‌ पश्यन्ति ।

    गावः वत्सान्‌ पश्यन्ति ।

5. भक्ती मुक्तिं यच्छति |

     भक्तिः मुक्तिं यच्छति |

6. नदी परोपकाराय वहन्ति ।

    नद्यः परोपकाराय वहन्ति ।

7. वध्वः विवाहमण्टपम्‌ गच्छति ।

   वधू: विवाहमण्टपम्‌ गच्छति ।

8. वनं वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।

    वनानि वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।

9. वारीणि मलिनं प्रक्षालयति |

     वारि मलिनं प्रक्षालयति ।

10. मधूनि रोगनाशकं भवति ।

       मधु रोगनाशकं भवति |

11. विद्वान्‌ वादे जयन्ति ।

      विद्वांसः वादे जयन्ति ।

12. त्वचः देह रक्षति |

      त्वक्‌ देहं रक्षति ।

13. मरुत्‌ गन्धं वहन्ति ।

      मरुतः गन्धं वहन्ति ।

14. मनांसि चञ्चलं भवति ।

     मनः चञ्चलं भवति ।

15. गुणिनः लोकम्‌ उपकरोति |

      गुणी लोकम्‌ उपकरोति ।

16. सरितः समुद्रं प्रविशति ।

 सरित्‌ समुद्रं प्रविशति ।

17. प्राचीदिशः मार्गं दर्शयति ।

      प्राचीदिक्‌ मार्गं दर्शयति ।

18. ते दुग्धं पिबति ।

      सः दुग्धं पिबति ।

19. अहं विद्यालयं गच्छामः ।

      वयम्‌ विद्यालयं गच्छामः ।

20. यूयं विदूषकं परिहससि ।

      त्वं विदूषकं परिहससि ।

INTERMEDIATE - SECOND YEAR

SECOND LANGUAGE - SANSKRIT ; PAPER —- II

सूचना:-  प्रथमदितीयहतीयप्रश्ान्‌ विहाय सर्वे प्रश्चाः संस्कृतभाषायैव (देवनागरीलिष्या)

            समाधातव्याः ।

Note : Except Q.Nos. 1, 2 & 3 all other questions should be answered in Sanskrit (Devanagari Script) only

I.  एकस्य श्लोकस्य प्रतिपदार्थं भावं च लिखत । 1 x 6 = 6 M

   1. छायां कुर्वन्ति चान्यस्य स्वयं तिष्टन्ति चातपे ।

       फलन्ति च परार्थाय पादपा इव सज्जना: II

   2. सर्वं सुसाधं सतताक्कर्मणो मर्मवेदितुः |

       सर्वं सुसाधं सततात्कर्मणो मर्मवेदितुः ॥

II. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त (पद्यभागात्‌) ।         1 x 6 = 6 M

3. कुशस्य सरयूविहारं तत्पपिणानं च विवृणुत |

4. रसुद्रमदेव्याः विजयं संक्षिपत ।

III. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त (गद्यभागात्‌) ।         1 x 6 = 6 M

1. हर्षवर्धन: रज्यश्रियं कथम् अरक्षत्‌ ?

2. वृक्षाणां रक्षणे केसरसिंहस्य श्रद्धां विशदयत ।

IV. द्वयो: प्रश्नयोः समाधानानि लिखत (उपवाचकात्‌) |                              2 x 4 = 8 M

1. काश्यपेन किमिति निशितम्‌ ?

2. अमात्यराक्षसः किं कृत्वा नगरादपक्रान्तः ?

3. मनस्विनः किमर्थं वनमभिगम्य वसन्ति ?

4. मनस्विनः किमर्थं वनमभिगम्य वसन्ति ?

V. द्वयो: ससन्दर्भ व्याख्यां लिखत । (पद्यभागात्‌)                                       2 x 3 = 6 M

1. स तुल्यपुष्पाभरणो हि धीरः ।

2. स तुल्यपुष्पाभरणो हि धीरः ।

3. निजधरां मुदितां कुरु सप्रजाम्‌ |

4. सदा भोगसौख्येषु नूनं रमस्व ।

VI. द्वयोः ससन्दर्भं व्याख्यां लिखत । (गद्यभागात्‌) 2 x 3 = 6 M

1. असौ दस्युः ।

2. सम्प्रति वनमिदमपूर्वसत््वाधिष्ठितम्‌ ।

3. क्षणे क्षणे किल परिक्षीयते बालस्य दशा ।

4. सत्वरं ससरीक्रियतां चिताम्‌ |

 VII. द्वौ लघुप्रश्री समाधत्त । (पद्यभागात्‌)  2 x 3 = 6 M

1. सोमदेवे सति विक्रमाङ्ुदेवस्य कः नास्ति ?

2. राक्षसः हिरण्यकशिपुः किमकरोत्‌ ?

3. कस्मै दानं मोघं स्यात्‌ ?

4. के लोकहिते सदा सक्ताः भवन्ति ?

VIII. द्वौ लघुप्रश्री समाधत्त । (गद्यभागात्‌) 2 x 3 = 6 M

1. निर्घातः कः ?

2. युद्धे कः केन व्यापादितः ?

3. रत्नसिंहः कथं कर्माणि कुर्वन्‌ आसीत्‌ ?

4. वृक्षाः जस्मभ्यं किं किं प्रयच्छन्ति ?

IX. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (पद्यभागात्‌) 5 X 1 = 5 M

1. कुशः कीदृशं वाहं ददर्श ?

2. स्द्रमया प्रयुक्तः खडगः कं जघान ?

3. स्तम्भात्‌ कः अजायत ?

4. नदीशः परिपूर्णोऽपि किम्‌ अपेक्षते ?

5. कस्य गुणः अवर्ण्यः ?

X. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (गद्यभागातु) 5 X 1 = 5 M

1. दिवाकरमित्रः कः ?

2. स्तब्थकर्णः कः ?

3. वेङ्कुटरावस्य पितुः नाम किम्‌ ?

4. केसरसिंहः कथं धनम्‌ अर्जितवान्‌ ?

5. लाटेश्वरः कः ?

XI. अधोनिर्दिष्टयोः एकं पत्रं लिखत | 1 x 5 = 5 M

1. धनयाचनार्थं पितरं प्रति पत्रम्‌ ।

 2. पुस्तकक्रयणार्थ प्रवन्धकं प्रति पत्रम्‌ |

XII. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं विघटयत ।                                          4 x 2 = 8 M

1. सज्जन:       2. नमस्ते         3. तद़ीका         4. षडाननः

5. जगन्नाथः     6. वृक्षःफलति    7. शरच्चन्द्रः      8. वागीशः

XIII. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं सन्धत्त ।                                           4 x 2 = 8 M

1. अरीन्‌ + जयति  2. इष्‌ + तः      3. सत्‌ + धर्मः              4. ककुप्‌ + नेता

5. मुनिः + अयम्‌    6. चित्‌ + मयम्‌   7. रामस्‌ + टीकते       8. पाचकः + पचति

XIV. द्वयोः शब्दयोः अन्त-लिङ्ख-वचनमात्रनिर्देशसहितं रूपाणि लिखत ।          2 X 4 = 8 M

1. वणिक्‌        2. सरित्‌          3. कर्मन्‌

XV. त्रयाणां समासनामनिर्देशपूर्वकं विग्रहवाक्यानि लिखत ।                         3 x 2 = 6 M

1. प्रतिदिनम्‌              2. चेरभयम्‌                   3. पुरुषव्याघ्रः

4. पञ्चवटी                5. शीतोष्णम्‌                 6. पीताम्बरः

XVI. जधोरेखाङ्धितिपदानि शुद्धीकृत्य वाक्यानि लिखत ।                           5 x 1 = 5 M

1. कविः काव्ये लिखतः ।                      2. वध्वः विवाहमण्टपम्‌ गच्छति |

3. मधूनि रोगनाशकं भवति ।                  4. गुणिनः लोकम्‌ उपकरोति ।

5. ते दुग्धं पिबति ।

MODEL PAPER-1

INTERMEDIATE - SECOND YEAR

SECOND LANGUAGE - SANSKRIT ; PAPER —- II

सूचना:-  प्रथमदितीयहतीयप्रश्ान्‌ विहाय सर्वे प्रश्चाः संस्कृतभाषायैव (देवनागरीलिष्या)

            समाधातव्याः ।

Note:  Except Q.Nos. 1, 2 & 3 all other questions should be answered in Sanskrit (Devanagari Script) only

I. एकस्य श्लोकस्य प्रतिपदार्थं भावं च लिखत ।                                        1 x 6 = 6 M

1. सर्वं सुसाधं सतताक्कर्मणो मर्मवेदितुः ।

    सिकतात्वं शिला यान्ति स्रोतसो ऽश्रान्तघर्षणात्‌ ॥

2. कोऽतिभारः समथनिां किं दूरं व्यवसायिनाम्‌ |

    को विदेशः सविद्यानां कः परः प्रियवादिनाम्‌ ॥

II. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त (पद्यभागात्‌) ।                                               1 x 6 = 6 M

1. विक्रमाङ्ुदेवस्य उदारशीलं वर्णयत ।

2. सुद्रमदेव्याः विजयं संक्षिपत |

III. एकं निवन्धप्रश्नं समाधत्त (गद्यभागात्‌) ।                                               1 x 6 = 6 M

1. सोमदत्तेन कृतं मत्तकालनिग्रहं विशदयत ।

2. वेङ्कुटरावस्य भैषज्यं विवृणुत ।

IV. द्वयोः प्रश्नयोः समाधानानि लिखत (उपवाचकात्‌) ।                     2 x 4 = 8 M

1. ब्रह्मचारी कुत्र उषितवान्‌ ? किमर्थम्‌ ?

2. ब्रह्मचारी कुत्र उषितवान्‌ ? किमर्थम्‌ ?

3. अमात्यराक्षसः किं कृत्वा नगरादपक्रान्तः ?

4. काश्यपेन किमिति निश्चितम्‌ ?

V. द्वयोः ससन्दरभं व्याख्यां लिखत । (पद्यभागात्‌)                                             2 x 3 = 6 M

1. मयौव गोत्रे लिखत: कलङ्कः | 

2. आराधयामासुरभीष्टदं तम्‌ ।

3. मूर्धाभिषिक्तं कुमुदो बभाषे ।

4. समभियान्त्यरयो विभियोऽधियः ।

VI. द्वयोः ससन्दर्भं व्याख्यां लिखत । (गद्यभागात्‌)                                               2 x 3 = 6 M

1. कथमसौ मां जिघांसूर्ज्ञातव्यः ।

2. अरे मूर्खाः सर्वदा स्वसुखचिन्तैव युष्माकम्‌ ।

3. महानेवासौ देवं द्रष्टुमिच्छति |

4. लाटपतिः कः ? तेनमैत्रीका?

VII. द्वयोः प्रश्नयोः समाधत्त । (पद्यभागात्‌)    2 X 3 = 6 M

1. नरेन्द्रः किमर्थं चमत्कारम्‌ अगात्‌ ?

2. कस्य जीवितं निष्फलम्‌ ?

3. कः तमः हन्ति ? 

4. दैत्यं निहत्य चतुर्भुजः कथं रराज ?

VIII. द्वयोः प्रश्नयोः  समाधत्त । (गद्यभागात्‌) 2 x 3 = 6 M

1. राजा कीदृशी राज्यश्रियं ददर्शं ?

2. कौ भयप्रतीकारं प्रतिज्ञाय चलितौ ?

3. केसरसिंहः कुत्र न्यवसत्‌ ?

4. एकाकिन्यपि चिन्ता कथं खेलति स्म ?

IX. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (पद्यभागात्‌)                                              5 X 1 =  5 M

1. कुशः किम्‌ अस्त्रं समाददे ?

2. नुपश्रीः धुनीव का दधातु ?

3. नृपश्रीः धुनीव का दधातु ?

4. नुपश्रीः धुनीव का दधातु ?

5. मुरारिः कीदृशः इतीरितम्‌ ?

X. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (गद्यभागात्‌) 5 X 1 = 5 M

1. कन्यानुसरणे कः नियुक्तः ?

2. राज्यश्रीः कां प्रविष्टा ?

3. सञ्जीवकः कस्मिन्‌ नियुक्तः ?

4. भिषगङना का ?

5. शीतार्तो पितामही वृक्षाणाम्‌ उपरि किम्‌ आच्छादयति स्म ?

XI. अधोनिर्दिष्टयोः एकं पत्रं लिखत ।                                                                1 X 5 = 5 M

1. अवकाशप्रदानाय प्राचार्य प्रति पत्रम्‌

2. मातरं प्रति मिच्रस्य गृहगमननिवेदनम्‌

XII. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं विघटयत  |                                                4 x 2 = 8 M

1.शरच्चन्द्र:   2. रामष्टीकते      3. षडाननः      4. चिन्मयम्‌

5. मनोरथः    6. पाचकःपचति  7. हरिश्शेते      8. शिवोऽहम्‌

XIII. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं सन्धत्त |                                                   4 x 2 = 8 M

1. रामस्‌ + चिनाति  2. तत्‌ + टीका  3.अप्‌+जम्‌    4. ककुप्‌ + नेता 

5. मुनिः + अयम्‌    6.रामः + अयम्‌   7. सत्‌ + धर्मः 8. षट्‌ + मासाः

XIV. दयोः शब्दयोः अन्त-लिङ्ग-वचनमात्रनिर्देशसहितं रूपाणि लिखत  |                   2 X 4 = 8 M

1. गुणिन्‌  2. स्रक्‌ 3. वपुस्‌

XV. त्रयाणां समासनामनिरदेशपूर्वकं विग्रहवाक्यानि लिखत ।                   3 x2 = 6 M

1. निष्पापम्‌           2. अधर्म :              3. घनश्यामः

4. घनश्यामः           5. नकुलसहदेवौ      6. विशालाक्षी

XV. अधोरेखाङ्धितिपदानि शुद्धीकृत्य वाक्यानि लिखत ।                                      5 x 1 = 5 M

1. बालकाः फलानि खादति |             2. भक्ती मुक्तिं यच्छति |

3. वनं वायुप्रदृषणं परिहरन्ति ।           4. विद्वान्‌ वादे जयन्ति ।

5. अहं विद्यालयं गच्छामः ।

MODEL PAPER-2

INTERMEDIATE - SECOND YEAR

SECOND LANGUAGE - SANSKRIT ; PAPER —- II

सूचना : प्रथमदितीयहतीयप्रश्ान्‌ विहाय सर्वे प्रश्चाः संस्कृतभाषायैव (देवनागरीलिष्या)

           समाधातव्याः ।

Note : Except Q.Nos. 1, 2 & 3 all other questions should be answered in Sanskrit (Devanagari Script) only

I. एकस्य श्लोकस्य प्रतिपदार्थं भावं च लिखत ।                                           1 x 6 = 6 M

1. अयं निजः परो वेति गणना लघु चेतसाम्‌ ।

    उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्‌ ॥

2. तुल्ये रूपे पिकः काकः ध्वनिना ज्ञायते मधौ ।

     विवृते हि मुखे वेद्यः सुजनो दर्जनात्पृथक्‌ ॥

II. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त (पद्यभागात्‌) ।                                               1 x  6 = 6 M

1. विक्रमाकदेवस्य उदारशीलं वर्णयत ।

2. नृसिंहस्य आविभर्विं वर्णयत ।

III. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त (गद्यभागात्‌) ।                                               1 x 6 = 6 M

1. सोमदत्तस्य पराक्रमं वर्णयत ।

2. वृक्षरक्षणार्थ पितामहया उक्तान्‌ उपायान्‌ लिखत ।

IV. द्वयोः प्रश्नयोः समाधानानि लिखत (उपवाचकात्‌) |                   2 x 4 = 8 M

1.मनस्विनः किमर्थं वनमभिगम्य वसन्ति ?

2.चाणक्येन किमर्थं यथाशक्ति प्रयतः क्रियते ?

3.कश्यपेन किमिति निश्चितम्‌ ?

4.अमात्य राक्षसः किं कृत्वा नगरादपक्रान्तः ?

V. द्वयोः ससन्दर्भ व्याख्यां लिखत । (पद्यभागात्‌)           2 x 3 = 6 M

1. मूर्धाभिषिक्तं कुमुदो बभाषे ।

2. आस्तामयं मे युवराजभावः |

3. निजधरां मुदितां कुरु सप्रजाम्‌ ।

4. स्तम्भेऽस्ति श्रीपतिर्विष्णुः ।

VI. द्वयोः ससन्दर्भं व्याख्यां लिखत । (गद्यभागात्‌)     2 X 3 = 6 M

1. महानेवासौ देवं द्रष्टुमिच्छति |

2. क्षणे क्षणे किल परि क्षीयते बालस्य दशा |

3. अहं वीरपितुः कन्या अस्मि |

4. असौ दस्युः ।

VII. द्वौ लघुप्रश्री समाधत्त । (पद्यभागात्‌) 2 X 3 = 6 M

1. नरेन्द्रः किमर्थं चमत्कारम्‌ अगात्‌ ?

2. कस्य जीवितं निष्फलम्‌ ?

3. कस्मै दानं मोघं स्यात्‌ ?

4. राक्षसः हिरण्यकशिपुः किमकरोत्‌ ?

VIII. द्वौ लघुप्रश्री समाधत्त । (गद्यभागात्‌)                                                 2 X 3 = 6 M

1. हर्षवर्धनः धण्डिं किमुवाच ?

2. युद्धे कः केन व्यापादितः ?

3. वृक्षाः अस्मभ्यं किं किं प्रयच्छन्ति ?

4. रल्नसिंहः कथं कर्माणि कुर्वन्‌ आसीत्‌ ?

IX. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (पद्यभागात्‌)                                        5 X 1 = 5 M

1. कुशः कीदृशं वाहं ददर्श ?

2. विक्रमाकस्य ओौदार्य कः अरचयत्‌ ?

3. कति दोषाः पुरषेण हातव्याः ?

4. नीचः पुरः किं वक्ति ?

5. स्तम्भात्‌ कः अजायत ?

X. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (गद्यभागातु)                                         5 X 1 = 5 M

1. लाटेश्वारः कः ?

2. दिवाकरमित्रः कः ?

3. स्तव्यकर्णः कः ?

4. वेद्कुटरावस्य पितुः नाम किम्‌ ?

5. चिन्तादेवी केन पालिता आसीत्‌ 2

XI. अधोनिर्दिष्टयोः एकं पत्रं लिखत ।         1 X 5 = 5 M

1. पुस्तक क्रयणार्थं प्रबन्धकं प्रति पत्रम्‌ |

2. मातरं प्रति मित्रस्य गृहागमन निवेदनम्‌ ।

XII. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं विघटयत ।                     4X 2 = 8 M

 1. शरच्चन्द्रः   2. तट्टीका    3. नमस्ते 4. जगन्नाथ:  5. अजन्तः   

6. पाचकः पचति   7. चक्रिण्टौकसे   8.  सद्धर्म:

XIII. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं सन्धत्त |                 4X 2 = 8 M

1. हरिस्‌ + शेते    2. रामस्‌ + षष्ठः                  3. वाक्‌ + ईशः

5. शिवः + अहम्‌   6. बालः + करोति   7. रामस्‌ + चिनीति    8.  षट् + मासः

XIV. द्वयोः शब्दयोः अन्त-लिङ्ग-वचनमात्रनिर्देशसहितं रूपाणि लिखत ।                      2X 4 = 8 M

      1. मरुत्‌  2. त्वक्‌ 3. नामन्‌

XV. त्रयाणां समासनामनिर्देशपूर्वकं विग्रहवाक्यानि लिखत ।                     3 X 2 = 6 M

1. यथाशकित 2. भूतबलिः 3. घनश्यामः     4. त्रिलोकी     5. पार्वतीपरमेवरौ      6. विशालाक्षी

XVI. अधोरेखाङ्तपदानि शुद्धीकृत्य वाक्यानि लिखत ।                                           5 X 1 = 5 M

 1. नदी परोपकाराय वहन्ति ।

2. बालकाः फलानि खादति |

3. मधूनि रोगनाशकं भवति |

4. युयं विदूषकं परिहससि ।

5. मनांसि चद्चलं भवति |